Giriş: Traktörler, tarımsal faaliyetlerin vazgeçilmez unsurudur. Günlük yaşamda ulaşım aracı olarak kullanma alışkanlığı ve sosyo-ekonomik nedenlerle Türkiye'de traktörlere olan talep oldukça yüksektir. Traktörler tarımda üretim ve etkinliği artırmak için kullanılan en hayati, ancak en ölümcül araçlardır. Bu ölümcül makineleri, her yaştan ve farklı fiziksel özellikten tarım çalışanı kullanır. Yaşlı çiftçiler ve tarım işçileri, yaşla ilişkili olarak işitme kaybı, görme keskinliği ve algılarında azalmalar nedeniyle kazalara karşı savunmasızdır. Tarım çalışanları bazı mesleklerde olduğu gibi belirli bir yaşta emekli olmazlar, daha ziyade ağır fiziksel koşullardaki makineleri ve traktörleri kullanmaya devam ederler. Traktör sürücüleri çoğunlukla bütün günlerini (günde en az 10 saat ve çok daha fazlası) traktörlerle çalışarak yorucu ve zor koşullar altında geçirmektedir. Traktörlerin sürücüler üzerinde psikolojik yorgunluk yaratan negatif etkileriyle uzun çalışma saatlerinin birleşimi kaza riski olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarım sektöründeki ölümcül iş kazalarının en önemli kaynağı diğer tüm tarım makinelerinden daha fazla traktörler olmasına rağmen, ülkemizdeki traktöre bağlı iş kazalarının doğası ve tipleri hakkına çok az bilgi mevcuttur. Amaç: Bu çalışmanın amacı tarımsal faaliyetler esnasında traktörlerin karıştığı ölümlü kazalara ilişkin faktörleri ortaya koymaktır. Kapsam: Çalışmanın kapsamı, 2011-2014 yıllarında Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Eskişehir, Bolu ve Kütahya illeri kırsal kesimlerinde karayolu dışında kalan (tarla, bahçe, orman yolu, arazi yolu gibi) alanlarda tarımsal faaliyetler esnasında meydana gelen ölümlü traktör kazalarıdır. Karayolunda meydana gelen trafik kazası türündeki olaylar bu çalışmanın kapsamı dışındadır. Yöntem: Resmi istatistikler özel olarak tarım araçlarına ilişkin verileri içermemektedir. Tarım araçlarına ilişkin istatistikler diğer istatistiki verilerin arasından ayrıştırılarak kısmen ortaya konmaktadır. Traktörler kazalarına ilişkin veriler toplanırken traktörün teknik özellikleri, devrilmeye karşı korunma yapısı olup olmadığı gibi bazı veriler eksik bırakılmaktadır. Bu çalışmada ölümlü kaza raporları incelenerek tarımsal faaliyet esnasında traktörlerin karıştığı kazalar, zaman, tür, mağdur yaşı gibi özellikler yönünden analiz edilmiştir. Bulgular: Traktörlerle ilişkili ölümlerin büyük kısmı Ekim, Haziran, Ağustos, Mayıs ve Eylül aylarında meydana gelmiştir. Mağdurların çok büyük kısmı çiftçi, traktör sürücüsü ve erkektir. Olaya karışanların %70’den fazlası olay yerinde ölmüştür. Ölümlü traktör kazalarının en önemli sebebi devrilmedir. Mağdurların çok büyük kısmı devrilme neticesinde aracın altında kalarak hayatını kaybetmiştir. Traktörler, sık sık devrilme türü kazalara sebebiyet vermesi yönüyle tarımdaki diğer tüm araçlardan daha fazla ölümle ilişkilidir. Çalışma nitelikleri ve daha yüksek bir ağırlık merkezi ile üretilmeleri nedeniyle sürücüler, araçlar, sürüş koşulları veya arazi gibi çeşitli faktörlerden kaynaklan devrilme türü kazalara daha fazla karışan traktörler genellikle yüksek riskli bir araç olarak sınıflandırılır. Ölümcül kazaların karşılaştırmalı çalışmalarına göre, çevresel faktörler (dik araziler, eğimler, kaygan ve ıslak toprak koşulları) ve kazaların insani boyutları (sürücü hatası, hatalı çalışma, ihmal ve diğer fiziksel bozukluklar) nedeniyle sık sık devrilme başta olmak üzere değişik türde traktör kazaları meydana gelmektedir. Bu çalışmanın sonuçları göstermektedir ki, devrilme, hareket halindeki traktör veya römorkundan düşme ve çarpışma/çarpma olayları, makineye sıkışma/kaptırma ve ezilme traktörle ilişkili kazaların diğer önemli türleridir. Birçok çalışma, yaşlı insanların kazalardan daha fazla etkilendiğini göstermektedir. Bu bulguları destekleyecek şekilde bu çalışmada da 60 yaş ve üstü yaş grubunun ölümcül kaza yaşaması olasılığının daha yüksek olduğunu bulunmuştur. Başka bir deyişle, yaşlı insanların kazalara maruz kaldıklarında ölme veya ciddi şekilde yaralama olasılığı daha yüksektir. Genç sürücülerin karıştıkları kazalar yaşlıların aksine daha az ölümcül olmaktadır. Fizyolojik yaş artıkça kazaya uğrama oranı da artmakta ve maruz kalınan kazalarda yaşlılar daha ağır hasar görmektedir. Sonuç: Türkiye’deki traktörlerin yaklaşık yarısı 25 yaşından büyüktür. Rasyonel ömrünü tamamlamış eski model traktörleri kullanmaya devam etmek çok ciddi bir güvenlik riskidir. Eski traktörler, sürücüleri dış etkilerden koruyarak kaza ihtimalini azaltacak ısı kontrollü konforlu kabin gibi veya kaza anında ağır yaralanma ve ölümleri önemli ölçüde azaltan emniyet kemeri ve devrilmeye karşı korunma yapısı gibi yeterli güvenlik donanımına sahip değildir. Bu nedenle eski traktörlerin karıştığı kazalar daha ölümcül olmaktadır. Halen pek çok traktörün devrilme koruma sistemleri (ROPS) ve emniyet kemeri olmadan kullanılması devrilmeye bağlı ölümleri artırmaktadır. Sadece bilgi temelli eğitim programları yerine güvenli traktör kullanımıyla ilgili toplum merkezli iş güvenliği programları, traktörlerin karıştığı ölümcül kazaları önlemede önemli ve öncelikli bir rol oynayacaktır. Tarım sektöründeki mevcut riskler ile iş sağlığı ve güvenliği konusunda ulusal bilinç artırılmalıdır. Korkutucu gerçek şudur ki; yeterli güvenlik kültürü olmaması nedeniyle traktör ile ilgili kazalar, ölümcül yaralanmaların muhtemelen en önemli nedenlerinden biri olmaya devam edecektir.
Anahtar Kelimeler: İş güvenliği, kaza, tarım, traktör
|
