Giriþ: Traktörler, tarýmsal faaliyetlerin vazgeçilmez unsurudur. Günlük yaþamda ulaþým aracý olarak kullanma alýþkanlýðý ve sosyo-ekonomik nedenlerle Türkiye'de traktörlere olan talep oldukça yüksektir. Traktörler tarýmda üretim ve etkinliði artýrmak için kullanýlan en hayati, ancak en ölümcül araçlardýr. Bu ölümcül makineleri, her yaþtan ve farklý fiziksel özellikten tarým çalýþaný kullanýr. Yaþlý çiftçiler ve tarým iþçileri, yaþla iliþkili olarak iþitme kaybý, görme keskinliði ve algýlarýnda azalmalar nedeniyle kazalara karþý savunmasýzdýr. Tarým çalýþanlarý bazý mesleklerde olduðu gibi belirli bir yaþta emekli olmazlar, daha ziyade aðýr fiziksel koþullardaki makineleri ve traktörleri kullanmaya devam ederler. Traktör sürücüleri çoðunlukla bütün günlerini (günde en az 10 saat ve çok daha fazlasý) traktörlerle çalýþarak yorucu ve zor koþullar altýnda geçirmektedir. Traktörlerin sürücüler üzerinde psikolojik yorgunluk yaratan negatif etkileriyle uzun çalýþma saatlerinin birleþimi kaza riski olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Tarým sektöründeki ölümcül iþ kazalarýnýn en önemli kaynaðý diðer tüm tarým makinelerinden daha fazla traktörler olmasýna raðmen, ülkemizdeki traktöre baðlý iþ kazalarýnýn doðasý ve tipleri hakkýna çok az bilgi mevcuttur. Amaç: Bu çalýþmanýn amacý tarýmsal faaliyetler esnasýnda traktörlerin karýþtýðý ölümlü kazalara iliþkin faktörleri ortaya koymaktýr. Kapsam: Çalýþmanýn kapsamý, 2011-2014 yýllarýnda Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Eskiþehir, Bolu ve Kütahya illeri kýrsal kesimlerinde karayolu dýþýnda kalan (tarla, bahçe, orman yolu, arazi yolu gibi) alanlarda tarýmsal faaliyetler esnasýnda meydana gelen ölümlü traktör kazalarýdýr. Karayolunda meydana gelen trafik kazasý türündeki olaylar bu çalýþmanýn kapsamý dýþýndadýr. Yöntem: Resmi istatistikler özel olarak tarým araçlarýna iliþkin verileri içermemektedir. Tarým araçlarýna iliþkin istatistikler diðer istatistiki verilerin arasýndan ayrýþtýrýlarak kýsmen ortaya konmaktadýr. Traktörler kazalarýna iliþkin veriler toplanýrken traktörün teknik özellikleri, devrilmeye karþý korunma yapýsý olup olmadýðý gibi bazý veriler eksik býrakýlmaktadýr. Bu çalýþmada ölümlü kaza raporlarý incelenerek tarýmsal faaliyet esnasýnda traktörlerin karýþtýðý kazalar, zaman, tür, maðdur yaþý gibi özellikler yönünden analiz edilmiþtir. Bulgular: Traktörlerle iliþkili ölümlerin büyük kýsmý Ekim, Haziran, Aðustos, Mayýs ve Eylül aylarýnda meydana gelmiþtir. Maðdurlarýn çok büyük kýsmý çiftçi, traktör sürücüsü ve erkektir. Olaya karýþanlarýn %70’den fazlasý olay yerinde ölmüþtür. Ölümlü traktör kazalarýnýn en önemli sebebi devrilmedir. Maðdurlarýn çok büyük kýsmý devrilme neticesinde aracýn altýnda kalarak hayatýný kaybetmiþtir. Traktörler, sýk sýk devrilme türü kazalara sebebiyet vermesi yönüyle tarýmdaki diðer tüm araçlardan daha fazla ölümle iliþkilidir. Çalýþma nitelikleri ve daha yüksek bir aðýrlýk merkezi ile üretilmeleri nedeniyle sürücüler, araçlar, sürüþ koþullarý veya arazi gibi çeþitli faktörlerden kaynaklan devrilme türü kazalara daha fazla karýþan traktörler genellikle yüksek riskli bir araç olarak sýnýflandýrýlýr. Ölümcül kazalarýn karþýlaþtýrmalý çalýþmalarýna göre, çevresel faktörler (dik araziler, eðimler, kaygan ve ýslak toprak koþullarý) ve kazalarýn insani boyutlarý (sürücü hatasý, hatalý çalýþma, ihmal ve diðer fiziksel bozukluklar) nedeniyle sýk sýk devrilme baþta olmak üzere deðiþik türde traktör kazalarý meydana gelmektedir. Bu çalýþmanýn sonuçlarý göstermektedir ki, devrilme, hareket halindeki traktör veya römorkundan düþme ve çarpýþma/çarpma olaylarý, makineye sýkýþma/kaptýrma ve ezilme traktörle iliþkili kazalarýn diðer önemli türleridir. Birçok çalýþma, yaþlý insanlarýn kazalardan daha fazla etkilendiðini göstermektedir. Bu bulgularý destekleyecek þekilde bu çalýþmada da 60 yaþ ve üstü yaþ grubunun ölümcül kaza yaþamasý olasýlýðýnýn daha yüksek olduðunu bulunmuþtur. Baþka bir deyiþle, yaþlý insanlarýn kazalara maruz kaldýklarýnda ölme veya ciddi þekilde yaralama olasýlýðý daha yüksektir. Genç sürücülerin karýþtýklarý kazalar yaþlýlarýn aksine daha az ölümcül olmaktadýr. Fizyolojik yaþ artýkça kazaya uðrama oraný da artmakta ve maruz kalýnan kazalarda yaþlýlar daha aðýr hasar görmektedir. Sonuç: Türkiye’deki traktörlerin yaklaþýk yarýsý 25 yaþýndan büyüktür. Rasyonel ömrünü tamamlamýþ eski model traktörleri kullanmaya devam etmek çok ciddi bir güvenlik riskidir. Eski traktörler, sürücüleri dýþ etkilerden koruyarak kaza ihtimalini azaltacak ýsý kontrollü konforlu kabin gibi veya kaza anýnda aðýr yaralanma ve ölümleri önemli ölçüde azaltan emniyet kemeri ve devrilmeye karþý korunma yapýsý gibi yeterli güvenlik donanýmýna sahip deðildir. Bu nedenle eski traktörlerin karýþtýðý kazalar daha ölümcül olmaktadýr. Halen pek çok traktörün devrilme koruma sistemleri (ROPS) ve emniyet kemeri olmadan kullanýlmasý devrilmeye baðlý ölümleri artýrmaktadýr. Sadece bilgi temelli eðitim programlarý yerine güvenli traktör kullanýmýyla ilgili toplum merkezli iþ güvenliði programlarý, traktörlerin karýþtýðý ölümcül kazalarý önlemede önemli ve öncelikli bir rol oynayacaktýr. Tarým sektöründeki mevcut riskler ile iþ saðlýðý ve güvenliði konusunda ulusal bilinç artýrýlmalýdýr. Korkutucu gerçek þudur ki; yeterli güvenlik kültürü olmamasý nedeniyle traktör ile ilgili kazalar, ölümcül yaralanmalarýn muhtemelen en önemli nedenlerinden biri olmaya devam edecektir.
Anahtar Kelimeler: Ýþ güvenliði, kaza, tarým, traktör
|
