Giriş: Bu çalışmada poli(vinil klorür) (PVC) sektöründe üretim, işleme ve geri dönüşüm aşamalarında karşılaşılan potansiyel riskleri tanımlamak için, işçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamaları, koruyucu, önleyici önlemler, bu konudaki geçerli yönetmelikler ve mevzuatlar hakkında araştırma yapılmıştır. Vinil klorür monomerinden (VCM) elde edilen PVC, modifikasyonunun kolay ve maliyetinin düşük olması gibi pek çok olumlu özelliklere sahip olduğu için yaygın olarak kullanılan bir plastiktir. Sert bir polimer olan PVC’nin uygulama alanı geniş olup içerisine katılan katkı maddeleri ile camsı geçiş sıcaklığı düşürülerek esnek uygulamalar için de kullanılmaktadır. VCM, oda sıcaklığında ve atmosferik basınçta renksiz bir gazdır. Ancak, kanserojen etkisi sebebiyle, VCM tehlikeli madde kabul edilmektedir. Bu nedenden dolayı, vücutla doğrudan temasını ve havadaki derişimin tesis içerisinde ilgili kanunlar tarafından belirlenmiş sınırlar dışına çıkmasını engelleyecek birtakım önlemler alınması zorunludur. VCM’den PVC polimerizasyonu, süspansiyon, emülsiyon veya kütle polimerizasyonu teknikleri ile gerçekleştirilir. PVC toz, eriyik harman ve plastisol gibi değişik fiziksel formlarda üretilebilir. Ticari ürünler uygulama alanlarına göreve istenilen standartlara uygun olarak piyasaya sunulur. PVC’nin şekillendirilmesinde kullanılan en yaygın yöntemler ekstrüzyon, enjeksiyon, ısıyla şekillendirme, döndürerek kalıplama yöntemleridir. PVC’nin bozunma sıcaklığı çok düşüktür. Bozunma sıcaklığı ile işleme sıcaklığı birbirine çok yakın olduğu için, işleme sırasında bozunmaya başlar ve hidrojen klorür (HCl) gazı açığa çıkar. PVC’nin zamanla bozunmasıyla ortaya çıkan klor gazının insan sağlığına olumsuz etkileri vardır. Bu durumu engellemek için de kararlı kılıcı gibi bir takım katkı maddeleri üretim aşamasında eklenir. Amaç: Bu çalışmanın, PVC sektöründe karşılaşılan problemleri, risk kaynaklarını, alınması gerekli önlemleri, işçi sağlığı ve güvenliği mevzuat ve yönetmeliklerini içerecek olması açısından konu ile ilgili bundan sonraki çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Kapsam: PVC sektöründe üretim, işleme ve geri dönüşüm aşamalarında karşılaşılan potansiyel riskleri tanımlamak, işçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamalarını araştırmak, koruyucu, önleyici önlemleri belirlemek, bu konudaki geçerli yönetmelikler ve mevzuatlar hakkında araştırma yapmak bu çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Yöntem: Çalışmada PVC üretim metotları, katkı maddelerinin sağlığa etkileri, geri dönüşüm aşamasında karşılaşılan problemler, risklere karşı alınması gereken önlemler ve mevzuatlarla ilgili literatür taraması yapılarak veriler toplanmıştır. Bulgular: PVC’nin zamanla bozunmasıyla ortaya çıkan klor elementinin insan sağlığına olumsuz etkileri vardır. PVC’ye katılan katkı maddeleri ile birlikte bu olumsuz etkiler artmaktadır. Bu katkı maddelerinin en tehlikelilerinden olan ftalatlar, mutajenik ve / veya genotoksisite etki gösterirler. Maruziyetin fazla olmasıyla kadınlarda gebelik süresinin kısalmasına ve erken doğumların yaşanmasına, erkeklerde sperm kalitesinin düşmesine neden olur. Di-butilftalat (DBP) ve di-oktilftalat (DOP) insan üremesinde zehirli etkisi olan maddeler olarak çok yüksek önem arz eden maddeler (Substances of Very High Concern; SVHC) listesinde 14 madde arasına alınmıştır. PVC geri dönüşüm aşamasında da çeşitli iş sağlığı ve güvenliği riskleri yeralmaktadır. Plastik yakıldığında, yanması için harcanan enerjiden daha azı üretilmektedir. Atık yakma aynı zamanda bir sera gazı olan karbon içerikli karbondioksit (CO2) yayılması ve tahriş gücü yüksek kanserojen hidrojen klorür (HCl) açığa çıkmasına neden olur. Dioksin gibi toksik maddeler de yine açığa çıkartılmaktadır ve büyük miktarlarda katı atık çamur, kül, filter kalıntıları ve nötralizasyon tuzu tortuları olarak üretilmektedir. Ne kadar yüksek klor içerikli madde yakılırsa o kadar çok dioksin oluşmaktadır. PVC’nin yakılması aynı zamanda vinil klorür, poliklorlubifeniller (PCBs), klor benzene gibi kanserojenleri ve benzen, toluen, ksilen ve naftalin gibi diğer aromatic hidrokarbonları içeren en az 75 yan ürün oluşturmaktadır. Sonuç olarak, kullanılan hammadde, ara madde ve nihai ürünlerin zehirleyici etkisi nedeniyle PVC sektöründe iş sağlığı ve güvenliği uzun vadede riskler taşımaktadır. Risklerin en aza indirgenebilmesi için temel iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin yanı sıra, yasal düzenlemelerle zararlı katkı maddelerinin kullanımının yasaklanması gerekmektedir. Zararlı olan kimyasalların yerine kullanılacak kimyasal maddeler için Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi gerekir.
Teşekkür ve Bilgilendirme: Bu çalışma Uşak Üniversitesi BAP Birimi tarafından 2017/TP008 nolu yüksek lisans projesi olarak desteklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Poli(vinil Klorür), Katkı Maddeleri, İş Sağlığı Güvenliği, Risk, Ftalatlar
|
