Giriþ: Bu çalýþmada poli(vinil klorür) (PVC) sektöründe üretim, iþleme ve geri dönüþüm aþamalarýnda karþýlaþýlan potansiyel riskleri tanýmlamak için, iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði uygulamalarý, koruyucu, önleyici önlemler, bu konudaki geçerli yönetmelikler ve mevzuatlar hakkýnda araþtýrma yapýlmýþtýr. Vinil klorür monomerinden (VCM) elde edilen PVC, modifikasyonunun kolay ve maliyetinin düþük olmasý gibi pek çok olumlu özelliklere sahip olduðu için yaygýn olarak kullanýlan bir plastiktir. Sert bir polimer olan PVC’nin uygulama alaný geniþ olup içerisine katýlan katký maddeleri ile camsý geçiþ sýcaklýðý düþürülerek esnek uygulamalar için de kullanýlmaktadýr. VCM, oda sýcaklýðýnda ve atmosferik basýnçta renksiz bir gazdýr. Ancak, kanserojen etkisi sebebiyle, VCM tehlikeli madde kabul edilmektedir. Bu nedenden dolayý, vücutla doðrudan temasýný ve havadaki deriþimin tesis içerisinde ilgili kanunlar tarafýndan belirlenmiþ sýnýrlar dýþýna çýkmasýný engelleyecek birtakým önlemler alýnmasý zorunludur. VCM’den PVC polimerizasyonu, süspansiyon, emülsiyon veya kütle polimerizasyonu teknikleri ile gerçekleþtirilir. PVC toz, eriyik harman ve plastisol gibi deðiþik fiziksel formlarda üretilebilir. Ticari ürünler uygulama alanlarýna göreve istenilen standartlara uygun olarak piyasaya sunulur. PVC’nin þekillendirilmesinde kullanýlan en yaygýn yöntemler ekstrüzyon, enjeksiyon, ýsýyla þekillendirme, döndürerek kalýplama yöntemleridir. PVC’nin bozunma sýcaklýðý çok düþüktür. Bozunma sýcaklýðý ile iþleme sýcaklýðý birbirine çok yakýn olduðu için, iþleme sýrasýnda bozunmaya baþlar ve hidrojen klorür (HCl) gazý açýða çýkar. PVC’nin zamanla bozunmasýyla ortaya çýkan klor gazýnýn insan saðlýðýna olumsuz etkileri vardýr. Bu durumu engellemek için de kararlý kýlýcý gibi bir takým katký maddeleri üretim aþamasýnda eklenir. Amaç: Bu çalýþmanýn, PVC sektöründe karþýlaþýlan problemleri, risk kaynaklarýný, alýnmasý gerekli önlemleri, iþçi saðlýðý ve güvenliði mevzuat ve yönetmeliklerini içerecek olmasý açýsýndan konu ile ilgili bundan sonraki çalýþmalara katký saðlayacaðý düþünülmektedir. Kapsam: PVC sektöründe üretim, iþleme ve geri dönüþüm aþamalarýnda karþýlaþýlan potansiyel riskleri tanýmlamak, iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði uygulamalarýný araþtýrmak, koruyucu, önleyici önlemleri belirlemek, bu konudaki geçerli yönetmelikler ve mevzuatlar hakkýnda araþtýrma yapmak bu çalýþmanýn kapsamýný oluþturmaktadýr. Yöntem: Çalýþmada PVC üretim metotlarý, katký maddelerinin saðlýða etkileri, geri dönüþüm aþamasýnda karþýlaþýlan problemler, risklere karþý alýnmasý gereken önlemler ve mevzuatlarla ilgili literatür taramasý yapýlarak veriler toplanmýþtýr. Bulgular: PVC’nin zamanla bozunmasýyla ortaya çýkan klor elementinin insan saðlýðýna olumsuz etkileri vardýr. PVC’ye katýlan katký maddeleri ile birlikte bu olumsuz etkiler artmaktadýr. Bu katký maddelerinin en tehlikelilerinden olan ftalatlar, mutajenik ve / veya genotoksisite etki gösterirler. Maruziyetin fazla olmasýyla kadýnlarda gebelik süresinin kýsalmasýna ve erken doðumlarýn yaþanmasýna, erkeklerde sperm kalitesinin düþmesine neden olur. Di-butilftalat (DBP) ve di-oktilftalat (DOP) insan üremesinde zehirli etkisi olan maddeler olarak çok yüksek önem arz eden maddeler (Substances of Very High Concern; SVHC) listesinde 14 madde arasýna alýnmýþtýr. PVC geri dönüþüm aþamasýnda da çeþitli iþ saðlýðý ve güvenliði riskleri yeralmaktadýr. Plastik yakýldýðýnda, yanmasý için harcanan enerjiden daha azý üretilmektedir. Atýk yakma ayný zamanda bir sera gazý olan karbon içerikli karbondioksit (CO2) yayýlmasý ve tahriþ gücü yüksek kanserojen hidrojen klorür (HCl) açýða çýkmasýna neden olur. Dioksin gibi toksik maddeler de yine açýða çýkartýlmaktadýr ve büyük miktarlarda katý atýk çamur, kül, filter kalýntýlarý ve nötralizasyon tuzu tortularý olarak üretilmektedir. Ne kadar yüksek klor içerikli madde yakýlýrsa o kadar çok dioksin oluþmaktadýr. PVC’nin yakýlmasý ayný zamanda vinil klorür, poliklorlubifeniller (PCBs), klor benzene gibi kanserojenleri ve benzen, toluen, ksilen ve naftalin gibi diðer aromatic hidrokarbonlarý içeren en az 75 yan ürün oluþturmaktadýr. Sonuç olarak, kullanýlan hammadde, ara madde ve nihai ürünlerin zehirleyici etkisi nedeniyle PVC sektöründe iþ saðlýðý ve güvenliði uzun vadede riskler taþýmaktadýr. Risklerin en aza indirgenebilmesi için temel iþ saðlýðý ve güvenliði önlemlerinin yaný sýra, yasal düzenlemelerle zararlý katký maddelerinin kullanýmýnýn yasaklanmasý gerekmektedir. Zararlý olan kimyasallarýn yerine kullanýlacak kimyasal maddeler için Ar-Ge çalýþmalarýnýn desteklenmesi gerekir.
Teþekkür ve Bilgilendirme: Bu çalýþma Uþak Üniversitesi BAP Birimi tarafýndan 2017/TP008 nolu yüksek lisans projesi olarak desteklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Poli(vinil Klorür), Katký Maddeleri, Ýþ Saðlýðý Güvenliði, Risk, Ftalatlar
|
