Giriş: Ülkemizde, İş Sağlığı ve Güvenliğine (İSG) verilen önem her geçen gün artmaktadır. Son yıllarda çıkarılan kanun ve yönetmeliklerle İSG alanında önemli çalışmalar yapılmasına rağmen Türkiye iş kazası açısından Avrupa’da birinci, Dünya’da ise üçüncü sırada yer almaktadır. Ülkemizdeki iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek için ülke genelinde İSG kültürünün yaygınlaştırılması gerekmektedir. İSG kültürünün oluşturulmasında ve önleyici faaliyetler konusunda farkındalık yaratılmasında eğitimin rolü çok büyüktür. İş kazalarına yol açan en önemli etkenin insanların güvenli olmayan davranışları olduğu göz önüne alınırsa, İSG eğitiminin oldukça önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Günümüzde üniversitelerin önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora programlarında İSG eğitimi verilmektedir. İSG önlisans programından mezun olan öğrencilere “İSG teknikeri” unvanı verilmektedir. İSG önlisans mezunları aldıkları 220 saatlik bir eğitim sonrasında ÖSYM tarafından yapılan sınavda başarılı olursa C sınıfı uzman olurken lisans mezunları eğitim almaksızın sınavda başarılı olursa C sınıfı uzman olmaktadır. İSG tezli ve tezsiz yüksek lisans programlarından mezun olanlar eğitim almadan B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavına doğrudan başvurma hakkı kazanmaktadırlar. İSG doktora programlarından mezun olanlar ise doğrudan A sınıfı iş güvenliği uzman olmaktadırlar. Yükseköğretim kurumlarının İSG eğitimi alanında iki temel amacı vardır. Bunlardan biri İSG programlarının olduğu önlisans, lisans ve lisansüstü programları ile bu alanda uzman açığını kapatacak kişileri yetiştirmek, bir diğer amacı ise lisansüstü programlar ile öğretim elemanı yetiştirmektir. Amaç: Türkiye’nin 7 bölgesinde üniversitelerdeki önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora İSG programları analiz edilerek mevcut durumu incelemektir. Kapsam: Araştırmanın evrenini ülkemizdeki 112 devlet, 73 özel olmak üzere toplam 185 üniversite; örneklemini ise İSG programı ve/veya bölümü bulunduran tüm yükseköğretim kurumları oluşturmaktadır. Yöntem: Çalışmamız retrospektif tipte, tanımlayıcı kayıt taraması çalışmasıdır. 01 Ocak 2017-01 Ocak 2018 tarihleri arasında ÖSYM yerleştirme kılavuzu, Bilgi Yönetim Sistemi ve Bologna Bilgi Sisteminden alınan verilerle; Türkiye’nin 7 bölgesinde yer alan kamu ve özel üniversitelerin ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora programlarının sayıları, kayıtlı ve mezun öğrenci sayıları, öğretim elemanı sayıları doküman tarama modeli kullanılarak elektronik ortamda tespit edilmiş ve önceki çalışmalarla karşılaştırılarak sunulmuştur. Bulgular: Türkiye’de önlisans düzeyinde 79 üniversitenin 139 programında (örgün, ikinci, uzaktan ve açık öğretim), lisans düzeyinde 7 üniversitenin 10 bölümünde (örgün ve ikinci öğretim) İSG eğitimi verilmektedir. Lisansüstü düzeyinde ise 62 üniversitede 36 tezli yüksek lisans, 57 tezsiz yüksek lisans ve 10 doktora olmak üzere toplam 103 ana bilim dalında İSG eğitimi verildiği tespit edilmiştir. Açılan İSG önlisans programlarının %40’ı, lisansüstü programlarının %47’si Marmara Bölgesinde yer alırken, önlisans programlarının %2’si, lisansüstü programlarının %4’ü ise Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer almaktadır. 2012 yılında açılan İSG önlisans program sayısı 36 iken, bu sayı 2015 yılında 93, 2017 yılında ise 139 olmuştur. 2015 yılında lisans seviyesinde sadece 3 üniversitede eğitim verilirken 2017 yılında 7 üniversitede eğitim verilmektedir. 2015 yılından 2017 yılına kadar açılan tezli yüksek lisans program sayısı 20’den 36’ya çıkarken, tezsiz yüksek lisans program sayısı ise 43’ten 57’e çıkmıştır. 2013-2014 öğretim yılında önlisans programlarındaki mevcut öğrenci sayısı 13136 iken 2016-2017 öğretim yılında ise 53424’e yükselmiştir. Öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısı ise 2013-2014 öğretim yılında 91 iken, bu oran 2016-2017 öğretim yılında 201’e yükselmiştir. İSG lisans mevcut öğrenci sayıları 2013-2014 öğretim yılında 298 iken, 2016-2017 öğretim yılında 1873’e ulaşmıştır. Öğretim elemanı sayısı ise 33’ten 46’ya çıkmıştır. İSG lisansüstü programlarında ise 2013-2014 öğretim yılında yüksek lisans ve doktora derecesi alanların sayısı sırasıyla 1635 ve 3’tür. 2016-2017 öğretim yılında yüksek lisans programı sayısı 8773’e, doktora programı sayısı ise 89’a ulaşmıştır. 2012-2013 öğretim yılında yüksek lisans programlarından mezun sayısı 51 iken bu sayı 2015- 2016 öğretim yılında 2556 olmuştur. Sonuç: Veriler değerlendirildiğinde program ve öğrenci sayısı hızla artmasına rağmen öğretim elemanı sayısındaki artış bunun gerisinde kalmıştır. İş güvenliği uzmanı ve teknikerine duyulan ihtiyacı karşılamak amacıyla açılan İSG programlarında öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısındaki yükselme eğitim kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. OECD ülkelerindeki öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısının 16 olduğu düşünüldüğünde Ülkemizde İSG alanında önemli bir öğretim elemanı açığı olduğu görülmektedir. Bu veriler ışığında deneyimli ve yeterli sayıda öğretim elemanı bulunan üniversitelerin bünyesinde İSG lisansüstü (tezli yüksek lisans ve doktora) programları açılarak öğretim elemanı ihtiyacının ivedi ve planlı bir şekilde karşılanması önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: İş Sağlığı ve Güvenliği, Önlisans, Lisans, Lisansüstü, Türkiye
|
