Giriþ: Ülkemizde, Ýþ Saðlýðý ve Güvenliðine (ÝSG) verilen önem her geçen gün artmaktadýr. Son yýllarda çýkarýlan kanun ve yönetmeliklerle ÝSG alanýnda önemli çalýþmalar yapýlmasýna raðmen Türkiye iþ kazasý açýsýndan Avrupa’da birinci, Dünya’da ise üçüncü sýrada yer almaktadýr. Ülkemizdeki iþ kazalarýný ve meslek hastalýklarýný önlemek için ülke genelinde ÝSG kültürünün yaygýnlaþtýrýlmasý gerekmektedir. ÝSG kültürünün oluþturulmasýnda ve önleyici faaliyetler konusunda farkýndalýk yaratýlmasýnda eðitimin rolü çok büyüktür. Ýþ kazalarýna yol açan en önemli etkenin insanlarýn güvenli olmayan davranýþlarý olduðu göz önüne alýnýrsa, ÝSG eðitiminin oldukça önemli olduðu ortaya çýkmaktadýr. Günümüzde üniversitelerin önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora programlarýnda ÝSG eðitimi verilmektedir. ÝSG önlisans programýndan mezun olan öðrencilere “ÝSG teknikeri” unvaný verilmektedir. ÝSG önlisans mezunlarý aldýklarý 220 saatlik bir eðitim sonrasýnda ÖSYM tarafýndan yapýlan sýnavda baþarýlý olursa C sýnýfý uzman olurken lisans mezunlarý eðitim almaksýzýn sýnavda baþarýlý olursa C sýnýfý uzman olmaktadýr. ÝSG tezli ve tezsiz yüksek lisans programlarýndan mezun olanlar eðitim almadan B sýnýfý iþ güvenliði uzmanlýðý sýnavýna doðrudan baþvurma hakký kazanmaktadýrlar. ÝSG doktora programlarýndan mezun olanlar ise doðrudan A sýnýfý iþ güvenliði uzman olmaktadýrlar. Yükseköðretim kurumlarýnýn ÝSG eðitimi alanýnda iki temel amacý vardýr. Bunlardan biri ÝSG programlarýnýn olduðu önlisans, lisans ve lisansüstü programlarý ile bu alanda uzman açýðýný kapatacak kiþileri yetiþtirmek, bir diðer amacý ise lisansüstü programlar ile öðretim elemaný yetiþtirmektir. Amaç: Türkiye’nin 7 bölgesinde üniversitelerdeki önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora ÝSG programlarý analiz edilerek mevcut durumu incelemektir. Kapsam: Araþtýrmanýn evrenini ülkemizdeki 112 devlet, 73 özel olmak üzere toplam 185 üniversite; örneklemini ise ÝSG programý ve/veya bölümü bulunduran tüm yükseköðretim kurumlarý oluþturmaktadýr. Yöntem: Çalýþmamýz retrospektif tipte, tanýmlayýcý kayýt taramasý çalýþmasýdýr. 01 Ocak 2017-01 Ocak 2018 tarihleri arasýnda ÖSYM yerleþtirme kýlavuzu, Bilgi Yönetim Sistemi ve Bologna Bilgi Sisteminden alýnan verilerle; Türkiye’nin 7 bölgesinde yer alan kamu ve özel üniversitelerin ön lisans, lisans, yüksek lisans ve doktora programlarýnýn sayýlarý, kayýtlý ve mezun öðrenci sayýlarý, öðretim elemaný sayýlarý doküman tarama modeli kullanýlarak elektronik ortamda tespit edilmiþ ve önceki çalýþmalarla karþýlaþtýrýlarak sunulmuþtur. Bulgular: Türkiye’de önlisans düzeyinde 79 üniversitenin 139 programýnda (örgün, ikinci, uzaktan ve açýk öðretim), lisans düzeyinde 7 üniversitenin 10 bölümünde (örgün ve ikinci öðretim) ÝSG eðitimi verilmektedir. Lisansüstü düzeyinde ise 62 üniversitede 36 tezli yüksek lisans, 57 tezsiz yüksek lisans ve 10 doktora olmak üzere toplam 103 ana bilim dalýnda ÝSG eðitimi verildiði tespit edilmiþtir. Açýlan ÝSG önlisans programlarýnýn %40’ý, lisansüstü programlarýnýn %47’si Marmara Bölgesinde yer alýrken, önlisans programlarýnýn %2’si, lisansüstü programlarýnýn %4’ü ise Güneydoðu Anadolu Bölgesinde yer almaktadýr. 2012 yýlýnda açýlan ÝSG önlisans program sayýsý 36 iken, bu sayý 2015 yýlýnda 93, 2017 yýlýnda ise 139 olmuþtur. 2015 yýlýnda lisans seviyesinde sadece 3 üniversitede eðitim verilirken 2017 yýlýnda 7 üniversitede eðitim verilmektedir. 2015 yýlýndan 2017 yýlýna kadar açýlan tezli yüksek lisans program sayýsý 20’den 36’ya çýkarken, tezsiz yüksek lisans program sayýsý ise 43’ten 57’e çýkmýþtýr. 2013-2014 öðretim yýlýnda önlisans programlarýndaki mevcut öðrenci sayýsý 13136 iken 2016-2017 öðretim yýlýnda ise 53424’e yükselmiþtir. Öðretim elemaný baþýna düþen öðrenci sayýsý ise 2013-2014 öðretim yýlýnda 91 iken, bu oran 2016-2017 öðretim yýlýnda 201’e yükselmiþtir. ÝSG lisans mevcut öðrenci sayýlarý 2013-2014 öðretim yýlýnda 298 iken, 2016-2017 öðretim yýlýnda 1873’e ulaþmýþtýr. Öðretim elemaný sayýsý ise 33’ten 46’ya çýkmýþtýr. ÝSG lisansüstü programlarýnda ise 2013-2014 öðretim yýlýnda yüksek lisans ve doktora derecesi alanlarýn sayýsý sýrasýyla 1635 ve 3’tür. 2016-2017 öðretim yýlýnda yüksek lisans programý sayýsý 8773’e, doktora programý sayýsý ise 89’a ulaþmýþtýr. 2012-2013 öðretim yýlýnda yüksek lisans programlarýndan mezun sayýsý 51 iken bu sayý 2015- 2016 öðretim yýlýnda 2556 olmuþtur. Sonuç: Veriler deðerlendirildiðinde program ve öðrenci sayýsý hýzla artmasýna raðmen öðretim elemaný sayýsýndaki artýþ bunun gerisinde kalmýþtýr. Ýþ güvenliði uzmaný ve teknikerine duyulan ihtiyacý karþýlamak amacýyla açýlan ÝSG programlarýnda öðretim elemaný baþýna düþen öðrenci sayýsýndaki yükselme eðitim kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. OECD ülkelerindeki öðretim elemaný baþýna düþen öðrenci sayýsýnýn 16 olduðu düþünüldüðünde Ülkemizde ÝSG alanýnda önemli bir öðretim elemaný açýðý olduðu görülmektedir. Bu veriler ýþýðýnda deneyimli ve yeterli sayýda öðretim elemaný bulunan üniversitelerin bünyesinde ÝSG lisansüstü (tezli yüksek lisans ve doktora) programlarý açýlarak öðretim elemaný ihtiyacýnýn ivedi ve planlý bir þekilde karþýlanmasý önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði, Önlisans, Lisans, Lisansüstü, Türkiye
|