Giriş: Dünya çapında işgücünün önemli bir kısmını istihdam eden tarım sektörü iş kazalarına bağlı ölüm ve yaralanmaların sıklıkla yaşandığı en tehlikeli sektörlerdir biridir. Tarımsal faaliyetlerdeki ölüm ve yaralanmalarda traktör gibi motorlu araçların payı büyüktür. Türkiye ölçeğinde traktörlerin yanı sıra standart dışı araçlar da tarım çalışanları ve aileleri için önemli bir iş güvenliği sorunu teşkil etmektedir. Özellikle kırsal kesimlerde yaşayanlar tarafından tarımsal faaliyetlerde olduğu kadar tarım dışı faaliyetlerde de üretim amacı dışında yoğun olarak kullanılan ve hiçbir güvenlik standardına sahip olmayan bu sıra dışı araçların bir türü de patpatlardır. Pat-patlar yapısı bakımından arazi taşıtlarına, fonksiyonları bakımından ise traktörlere benzeyen, motorlu çapa makinelerinden dönüştürülerek imal edilen ve çıkardığı sesten dolayı halk arasında pat-pat olarak isimlendirilen standart dışı araçlar/makinelerdir. Pat-pat makinesinin adı çıkardığı sesten türetilmiştir. Ortalama 300-350 kg ağırlığında olan bu araçlar, ana kısmı oluşturan bir motor ve diğer kısmını oluşturan bir römork olmak üzere iki ayrı bölümden meydana gelmiştir. Üreticiler pat patı hem ekim alanlarında hem de ürünlerinin kaldırılması ve değerlendirilmesinde kullanmaktadırlar. Bu araçlar esas olarak tarımsal işletmelerin içinde tarlaların sürülmesi, ekim, püskürtme faaliyetlerinin yapılması, toprağın suyunun giderilmesi gibi işlerde kullanılmak üzere üretilmelerine rağmen, tarım çalışanları tarafından karayolunda da ek yük ve insan taşınması maksatlı nakliye faaliyetlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Pratik ve kullanışlı olan pat-patlar düşük fiyatı, düşük yakıt tüketimi, kullanım kolaylığı, her türlü hava şartlarında kullanılabilme kapasitesi, eğimli arazilere tırmanabilme kabiliyeti nedeniyle çiftçiler tarafından tercih edilmektedir. Ne var ki, ağırlık merkezi ve denge problemlerinden dolayı devrilmelere karşı hassas olmalarına rağmen hiçbir güvenlik tedbiri düşünülmeden standart dışı üretilen bu araçlar, koruyucu güvenlik tertibatı içermemesi nedeniyle de ölüm ve yaralanmalara sebebiyet verme yönünden büyük bir risk oluşturmaktadır. Türkiye’de traktörler kazalarına ilişkin kısmen veri ve araştırma olmasına rağmen, pat-patların karıştığı kazalara ilişkin çok az sayıda çalışma vardır. Amaç: Bu çalışmada, pat-pat kullanımına bağlı olan kazalar incelenerek literatüre katkı sağlanması ve farkındalık oluşturulması amaçlanmıştır. Kapsam: Pat patların karıştığı kazalar 2014-2015 yıllarında Konya ili örneğinde kırsal kesimi kapsayacak şekilde incelenmiştir. Olay raporlarına dayanarak ayrıntılı analizin yapıldığı bu araştırma sadece karayolu üzerinde değil, çalışma alanlarındaki kazaları da içermesi yönüyle özgündür. Yöntem: Çalışma kapsamında patpatların karıştığı kazalar; mağdurların yaşları, meslekleri, öğrenim durumları, kaza yeri, kaza zamanı (kazanın meydana geldiği gün, ay, yıl), kaza nedeni, kaza sonucu gibi faktörler yönünden analiz edilmiştir. Bulgular: Çalışmanın bulguları, pat-pat kazaları neticesinde ölüm ve yaralanma riskinin tarım çalışanları için önemli seviyede olduğunu ortaya koymuştur. Pat-Pat'lar, esas olarak tasarlandıkları ve pazarlandıkları tarım işlerinde kullanıldığı kadar, güvenlik açısından uygun olmayan şekilde karayolu taşımacılığında da yoğun olarak kullanılmaktadır. Her yaş grubu çalışan kazalara maruz kalmakta olup, mağdurların önemli bir kısmı tehlikeli çalışma ortamlarını belirleyip karar verebilme durumunda olmayan çocuklarla, ilerleyen yaşlarına bağlı olarak algılarında önemli azalmalar olan yaşlılardır. Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu aylarda ve yorgunluğa da bağlı olarak öğleden sonraki saat dilimlerinde artmakta olan kazalar daha çok dengesiz ağırlık merkezine sahip olan pat-patların devrilmesinden kaynaklanmıştır. Araçların devrilmesine etki eden önemli faktörlerin önde gelenleri asgari güvenlik standartlarına sahip olmayan bu araçların yaşadığı lastik patlaması, teker çıkması gibi ilkel güvenlik sorunlarıdır. Denge problemlerine bağlı olarak sık sık devrilme tarzı kazalara karışan bu araçların sürücüleri çoğunlukla aracın altında kalarak ezilme olaylarına maruz kalmaktadırlar. Sonuç: Pat-patların karıştığı kazaların önemli bir kısmı basit tedbirlerle önlenebilir niteliktedir. Araçların mekaniği, tasarımı ve güvenliğiyle ilgili daha ileri mühendislik çalışmaları yapmak, araçların kullanımıyla ilgili mevcut yasal kısıtlamaların uygulanmasını etkili denetimlerle kontrol etmek ve güvenli kullanımı hedef alan eğitim programları geliştirmek sorunun çözümüne önemli katkılar sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: İş sağlığı ve güvenliği, kaza, pat pat, tarım
|
