Giriþ: Dünya çapýnda iþgücünün önemli bir kýsmýný istihdam eden tarým sektörü iþ kazalarýna baðlý ölüm ve yaralanmalarýn sýklýkla yaþandýðý en tehlikeli sektörlerdir biridir. Tarýmsal faaliyetlerdeki ölüm ve yaralanmalarda traktör gibi motorlu araçlarýn payý büyüktür. Türkiye ölçeðinde traktörlerin yaný sýra standart dýþý araçlar da tarým çalýþanlarý ve aileleri için önemli bir iþ güvenliði sorunu teþkil etmektedir. Özellikle kýrsal kesimlerde yaþayanlar tarafýndan tarýmsal faaliyetlerde olduðu kadar tarým dýþý faaliyetlerde de üretim amacý dýþýnda yoðun olarak kullanýlan ve hiçbir güvenlik standardýna sahip olmayan bu sýra dýþý araçlarýn bir türü de patpatlardýr. Pat-patlar yapýsý bakýmýndan arazi taþýtlarýna, fonksiyonlarý bakýmýndan ise traktörlere benzeyen, motorlu çapa makinelerinden dönüþtürülerek imal edilen ve çýkardýðý sesten dolayý halk arasýnda pat-pat olarak isimlendirilen standart dýþý araçlar/makinelerdir. Pat-pat makinesinin adý çýkardýðý sesten türetilmiþtir. Ortalama 300-350 kg aðýrlýðýnda olan bu araçlar, ana kýsmý oluþturan bir motor ve diðer kýsmýný oluþturan bir römork olmak üzere iki ayrý bölümden meydana gelmiþtir. Üreticiler pat patý hem ekim alanlarýnda hem de ürünlerinin kaldýrýlmasý ve deðerlendirilmesinde kullanmaktadýrlar. Bu araçlar esas olarak tarýmsal iþletmelerin içinde tarlalarýn sürülmesi, ekim, püskürtme faaliyetlerinin yapýlmasý, topraðýn suyunun giderilmesi gibi iþlerde kullanýlmak üzere üretilmelerine raðmen, tarým çalýþanlarý tarafýndan karayolunda da ek yük ve insan taþýnmasý maksatlý nakliye faaliyetlerinde yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Pratik ve kullanýþlý olan pat-patlar düþük fiyatý, düþük yakýt tüketimi, kullaným kolaylýðý, her türlü hava þartlarýnda kullanýlabilme kapasitesi, eðimli arazilere týrmanabilme kabiliyeti nedeniyle çiftçiler tarafýndan tercih edilmektedir. Ne var ki, aðýrlýk merkezi ve denge problemlerinden dolayý devrilmelere karþý hassas olmalarýna raðmen hiçbir güvenlik tedbiri düþünülmeden standart dýþý üretilen bu araçlar, koruyucu güvenlik tertibatý içermemesi nedeniyle de ölüm ve yaralanmalara sebebiyet verme yönünden büyük bir risk oluþturmaktadýr. Türkiye’de traktörler kazalarýna iliþkin kýsmen veri ve araþtýrma olmasýna raðmen, pat-patlarýn karýþtýðý kazalara iliþkin çok az sayýda çalýþma vardýr. Amaç: Bu çalýþmada, pat-pat kullanýmýna baðlý olan kazalar incelenerek literatüre katký saðlanmasý ve farkýndalýk oluþturulmasý amaçlanmýþtýr. Kapsam: Pat patlarýn karýþtýðý kazalar 2014-2015 yýllarýnda Konya ili örneðinde kýrsal kesimi kapsayacak þekilde incelenmiþtir. Olay raporlarýna dayanarak ayrýntýlý analizin yapýldýðý bu araþtýrma sadece karayolu üzerinde deðil, çalýþma alanlarýndaki kazalarý da içermesi yönüyle özgündür. Yöntem: Çalýþma kapsamýnda patpatlarýn karýþtýðý kazalar; maðdurlarýn yaþlarý, meslekleri, öðrenim durumlarý, kaza yeri, kaza zamaný (kazanýn meydana geldiði gün, ay, yýl), kaza nedeni, kaza sonucu gibi faktörler yönünden analiz edilmiþtir. Bulgular: Çalýþmanýn bulgularý, pat-pat kazalarý neticesinde ölüm ve yaralanma riskinin tarým çalýþanlarý için önemli seviyede olduðunu ortaya koymuþtur. Pat-Pat'lar, esas olarak tasarlandýklarý ve pazarlandýklarý tarým iþlerinde kullanýldýðý kadar, güvenlik açýsýndan uygun olmayan þekilde karayolu taþýmacýlýðýnda da yoðun olarak kullanýlmaktadýr. Her yaþ grubu çalýþan kazalara maruz kalmakta olup, maðdurlarýn önemli bir kýsmý tehlikeli çalýþma ortamlarýný belirleyip karar verebilme durumunda olmayan çocuklarla, ilerleyen yaþlarýna baðlý olarak algýlarýnda önemli azalmalar olan yaþlýlardýr. Tarýmsal faaliyetlerin yoðun olduðu aylarda ve yorgunluða da baðlý olarak öðleden sonraki saat dilimlerinde artmakta olan kazalar daha çok dengesiz aðýrlýk merkezine sahip olan pat-patlarýn devrilmesinden kaynaklanmýþtýr. Araçlarýn devrilmesine etki eden önemli faktörlerin önde gelenleri asgari güvenlik standartlarýna sahip olmayan bu araçlarýn yaþadýðý lastik patlamasý, teker çýkmasý gibi ilkel güvenlik sorunlarýdýr. Denge problemlerine baðlý olarak sýk sýk devrilme tarzý kazalara karýþan bu araçlarýn sürücüleri çoðunlukla aracýn altýnda kalarak ezilme olaylarýna maruz kalmaktadýrlar. Sonuç: Pat-patlarýn karýþtýðý kazalarýn önemli bir kýsmý basit tedbirlerle önlenebilir niteliktedir. Araçlarýn mekaniði, tasarýmý ve güvenliðiyle ilgili daha ileri mühendislik çalýþmalarý yapmak, araçlarýn kullanýmýyla ilgili mevcut yasal kýsýtlamalarýn uygulanmasýný etkili denetimlerle kontrol etmek ve güvenli kullanýmý hedef alan eðitim programlarý geliþtirmek sorunun çözümüne önemli katkýlar saðlayacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Ýþ saðlýðý ve güvenliði, kaza, pat pat, tarým
|