İş Sağlığı ve Güvenliği; ülkelerin endüstrileşme/sanayileşme düzeyi, eğitim düzeyi, ekonomik gelişme düzeyi, sosyal yapısı ve sağlık sistemi gibi pek çok faktörle doğrudan ilgilidir. Dünyada, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’ya göre her 15 saniyede 160 işçi iş kazası geçirmektedir. Dolayısıyla, her gün 6.300 kişi iş kazası geçirmektedir. Aynı şekilde ILO, yapılan değerlendirmeler sonucunda, her 15 saniyede bir işçi, iş kazası veya meslek hastalığı sonucunda yaşamını yitirdiğini, bu sonuçlar doğrultusunda da her yıl 2,3 milyondan fazla çalışanın ölmesi anlamına geldiğini belirtmektedir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de çalışan sağlığı ve güvenliğini korumak, meslek hastalıklarının ortaya çıkmasını önlemek, erken tespit etmek ve rehabilitasyon hizmetlerinin hızla yapılabilmesi ve en önemliside çalışanların yasal haklarının korunması amacıyla çeşitli mevzuatların oluşturulduğu görülmektedir. İş kazası ve meslek hastalığı sigortası dünyada ilk kurulan sigorta kollarından biri olmakla beraber, Türkiye’de sistemli bir şekilde sosyal güvenlik sisteminin oluşturulması 1945 yılından itibaren gerçekleşmiştir. Türkiye’de de dünyada yaşanan gelişmeye benzer bir gelişme yaşanmış ve 1945 yılında 4772 sayılı İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortası Kanunu kabul edilmiş olup, son halini 2012 yılında 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (İSG) şekline dönüşmüştür. Mevzuatımızda iş kazası ve meslek hastalıkları ayrıntılı bir şekilde tanımlanmıştır. İş kazası “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay” şeklinde tanımlanırken, 6331 sayılı İSG Kanununda, “mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık” meslek hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımı daha açık bir ifadeyle 5510 sayılı kanunda meslek hastalığı, “sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik halleridir” şeklinde görülmektedir. İSG Kanunu’na göre İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları en geç 3 iş günü içerisinde işveren tarafından, en geç 10 iş günü içerisinde Sağlık Hizmeti Yürütücüleri tarafından elektronik ortamda SGK’ya bildirilmek zorundadır. İş kazaları ve meslek hastalıkları mali ve ekonomik açıdan üzerinde durulması gereken önemli bir konudur. Uluslararası Çalışma Örgütü, meslek hastalıkları ve iş kazalarının direkt veya dolaylı maliyetinin dünya genelinde 2.8 trilyon Amerikan Doları olduğunu ve dünya yıllık gayri safi hasılanın yüzde 4’ünden fazlasının iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda kaybolduğunu öngörmektedir. Bu açılardan değerlendirildiğinde iş kazası ve meslek hastalıklarının kontrol altına alınması vazgeçilmez bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkmaktadır. Amaç: Bu çalışma günümüzde önemli bir sorun haline gelen çalışma ortamlarındaki iş kazası ve meslek hastalıklarının 2017 yılı verilerine göre Türkiye ve AB ülkelerinin karşılaştırılması amacıyla tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Yapılan bu çalışmanın evrenini Türkiye ve AB ülkelerinde çalışma hayatında yer alan ve sigortalı çalışan tüm işçilerden toplanan iş kazası ve meslek hastalıkları 2017verilerinden oluşmaktadır. Yöntem: Araştırmamızda Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından iş kazası ve meslek hastalıklarına ilişkin yayınlanan 2017 yılı verileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Benzer şekilde Avrupa Birliği değerleri de Eurostat “health and safety at work” başlığı altındaki verilerden yararlanılarak karşılaştırılmaların yapılması sağlanmıştır. Araştırmadan elde edilen verilerin analizi, SPSS (Statistical Package for Social Science) 13.0 programında basit istatistik işlemler, kullanılarak yapılmıştır.
Bulgular: Araştırmamıza Türkiye’de 2017 yılı itibariyle 15.355.158 milyon, çalışan aktif sigortalı bulunmaktadır. Bu çalışanlar, 1.749.240 milyon işyerinde istihdam edilmektedir. Ülkemizde raporlanan 241547 iş kazasında 1252 çalışan i kazası ve meslek hastalığı sonucu yaşamını yitirmiştir. Aynı veriler doğrultusunda 510 meslek hastalığı bildirilmiş olup, 3596 vaka sürekli iş görmezlik geliri bağlandığı tespit edilmiştir. Bildirilen 241547 iş kazasından 107178’inin kaza günü çalışır raporu aldığı belirlenmiştir. İş kazası ve meslek hastalığı sonucu en çok ölüm yaşanan sektör maden olup, iş kazası geçirme açısından 19-25 yaş aralığı en tehlikeli grup olarak ortaya konmuştur. İş kazalarının yaşandığı saat aralıkları incelendiğinde 11:00-12:00 arasında en yüksek düzeyde olduğu hesaplanmıştır. Kaza mortalite oranı çoğu Avrupa ülkesinde 100.000’de 2 ile 6 arasında değişmektedir. Avrupa Birliğinde (EU-28) çalışan aktif nüfusun ortalama %3,2’si her yıl iş kazasına uğramaktadır. Türkiye’ye benzer özelliklerde olan Fransa, Almanya ve İtalya ile ölümcül iş kazaları üzerinden bir karşılaştırma yapılabilmesini mümkün görünmektedir. 2017 yılında Fransa’da 595, İtalya’da 543, Almanya’da 450 çalışan iş kazası sonucunda hayatını kaybetmiştir. Türkiye açısından ise; 2017 yılında bu 3 AB üyesi ülkenin ölüm sayılarının toplamına yakın bir ölümcül iş kazası sayısı bulunmaktadır.
Sonuç: Söz konusu veriler ışığında Türkiye’nin gerek AB direktifleri gerekse ILO sözleşmeleri ile modernleştirip uyumlaştırmaya çalıştığı iş sağlığı ve güvenliği hususunda alması gereken daha çok yolunun olduğu düşünülmektedir. Türkiye’nin en önemli sosyo-ekonomik sorunlarının başında çalışma hayatında yaşanan iş kazaları ve meslek hastalıklarıdır. Bildirilmeyen veya eksik bildirilen iş kazalarının mevcut sayıyı arttırarak daha da korkunç bir boyuta taşıyacağı düşünülmektedir. Bu durumla en etkin mücadelenenin iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yaygınlaştırılması ile olacağı muhakkaktır. İş sağlığı ve güvenliği kültürü; sadece işveren ve çalışana enjekte edilmesi gereken bir kavram olmayıp, eğitim sistemi ile küçük yaşlardan itibaren başlayarak çeşitli yollar aracılığıyla bireylere aktarılması gereken bir olgu olduğu unutulmamalıdır.
Anahtar Kelimeler: iş sağlığı, meslek hastalıkları, ILO, iş görmezlik
|
