| |
Öz: Giriþ: Teknolojinin kucaðýnda doðan, dünyamýzýn ilk dijital kuþaðý “Z Nesli” ya da “Ýnternet Kuþaðý”, sosyal network sitelerinin ve yeni iletiþim teknolojilerinin müdavimi olarak, tepki ve iletiþimini dijital araç ve cihazlarla göstermekteler. Bu kuþaðýn en önemli özelliði, teknolojinin içinde gözlerini açmalarý ve tüm iletiþim aletlerini sanki önceden öðrenip gelmiþ gibi kullanýyor olmalarý. Z Nesli, teknoloji baðýmlýsý ya da tutkunu deðil, teknolojiyi doðal yaþam standardý olarak algýlayan bir jenerasyon olarak görülmektedir. Bilgiyi hafýzalarýnda depolamaktan çok, bilgiye ihtiyaç duyduðu anda ulaþmanýn yollarýný arayan teknolojiye dalmýþ, yetenekli ve meraklý bu nesil için taþýnabilir bilgisayarlar, hayatýn ayrýlmaz bir parçasý halindedir. Diðer taraftan, Kas Ýskelet Rahatsýzlýklarý (Musculoskeletal Discomforts, MSDs), her yaþ grubundan insaný ilgilendiren önemli bir saðlýk sorunudur. Bu bapta, çok küçük yaþlarda bilgisayar dünyasýna gözünü açan bu Z Neslinin, özellikle mobil bilgisayarlarda yaþanan kas iskelet sistemindeki olasý tehlikeler hakkýnda bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Amaç: Oturma yüksekliði ve kol-bilek desteði gibi sabit bilgisayar iþ istasyonundaki çoðu faktör için kullaným önerileri bulunmaktadýr. Fakat dizüstü bilgisayar klavye ve monitörünün birbirine baðlý olduðu ve birbirinden baðýmsýz ayarlanamadýðý gerçeði, kullanýcýlarýný sýrt, bel, boyun postürlerinin rahatlýðý konusunda tercih yapmak zorunda býrakmaktadýr. Bu çalýþma, Z Neslinin üst grup temsilcileri olarak ön lisans ve lisans öðrencileri arasýnda taþýnabilir (dizüstü) bilgisayar kullanýmýna baðlý Kas Ýskelet Sistemi problemlerinin belirlenmesi üzerine gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Araþtýrma için kullanýlan anket formu “Ýskandinav Kas Ýskelet Sistemi Anketi”ne (Nordic Musculoskeletal Questionnaire - NMQ) göre hazýrlanmýþ, altýsý kamu ve diðerleri vakýf olmak üzere toplam sekiz üniversiteden (sýnýflarýna göre) sýrasýyla Tabakalý Örnekleme (Stratified Sampling) ve Rastgele Örnekleme (Random Selection) yöntemleriyle seçilen (540 u erkek olmak üzere) toplam 960 gönüllü üniversite öðrencisi tarafýndan cevaplanmýþtýr. Anketteki örneklem hacmi “Yamane Örnekleme Büyüklüðü”ne (Taro Yamane Sample Size Method) göre hesap edilerek, örneklem sayýsýnýn yeterliliði, formülle hesaplanan hedef kitlenin üzerinde (p=0,01) gerçekleþmiþtir. Araþtýrma verilerinin toplanmasý ve istatistiksel olarak analizi ve yorumlanmasý yaklaþýk dokuz ay sürmüþtür. Sýnýrlýklar: Çalýþma, 17-23 yaþ gurubu yüksek okul ve fakülte öðrencilerinin taþýnabilir dizüstü bilgisayar kullanýmýna baðlý yaþadýklarý Kas Ýskelet Rahatsýzlýklarýnýn araþtýrýlmasý çerçevesinde yürütülmüþtür. Yöntem: Araþtýrmada NMQ Anket soru ve tablolarý ile Tanýmsal Ýstatistik (Descriptive Statistics) ve Çýkarýmsal Ýstatistik (Inferenial Statistics) sorularýndan yararlanýlmýþ olup, üniversite öðrencilerine taþýnabilir bilgisayar kullaným durumlarý ve sýklýklarý ile kullaným sýrasýnda maruz kaldýklarý Kas Ýskelet Rahatsýzlýklarýnýn çeþidi hakkýnda sorular sorulmuþtur. Katýlýmcýlarýn taþýnabilir bilgisayar kullaným durumlarý Karma (Tabakalý ve Rasgele) Örneklemelerle seçilmesi akabinde, derlenen veriler istatistiksel olarak (bilgisayar programlarýnda) deðerlendirmeye alýnmýþtýr. Veriler Güvenilirlik Analizi (Reliability Analysis) sonrasýnda, gruplar arasýnda farkýn anlamlýlýk düzeyinin anlaþýlmasý için Tek ve Ýki Yönlü Varyans Analizleri (One-Way Analysis of Variance, ANOVA and Multivariate Analysis of Variance, MANOVA) ve gruplar arasýndaki anlamlý farkýn hangi gruba olduðunu anlamak üzere de “Karþýlaþtýrma Teknikleri” (Post Hoc Comparisons Techniqes) ile incelenmiþtir. Anket sorularýnýn yeterliliði ve tutarlýðý için yapýlan Güvenilirlik Analizinde (Guttman-Cronbach Alpha) her soru için “α deðeri” 0,714 ve bütün sorular için ise 0,824 olarak hesaplanmýþtýr. Bulgular: Katýlýmcýlarýn çoðunun % 53,8 ile erkeklerin oluþturduðu örneklemde, taþýnabilir bilgisayar kullananlarýn çoðunluðunun (% 61,08) fakülte talebeleri ve bunlarýn da çoðunluðunun (% 73,41) dizüstü bilgisayar kullandýklarý, diðer yandan yüksekokul talebelerinin tablet bilgisayara göre dizüstü bilgisayar kullaným oranýnýn ise % 79,19 olduðu görülmüþ olup, taþýnabilir bilgisayar kullananlarýn % 68,17’nde Kas Ýskelet Rahatsýzlýðý olduðu tespit edilmiþtir. ANOVA ve MANOVA ile elde edilen analiz sonuçlarýna göre, taþýnabilir bilgisayar kullanýmýnýn günlük beþ saatin üzerinde olmasý ile Kas Ýskelet Rahatsýzlýklarý arasýnda oldukça anlamlý bir fark (F= 9,083; p=0,00) görülmüþtür. Taþýnabilir bilgisayar olarak dizüstü bilgisayar kullanýmý sýklýðý ile bel aðrýsý arasýnda (F= 6,927; p=0,00); sýrt aðrýsý arasýnda (F= 5,621; p=0,00); keza boyun aðrýsý arasýnda anlamlý fark (F= 7,281; p=0,00) olduðu; ancak omuz aðrýsý arasýndaki farkýn anlamlý olmadýðý anlaþýlmýþtýr. Diðer taraftan tablet kullaným sýklýðý ile bel aðrýsý arasýndaki farkýn anlamlý (F= 5,623; p=0,00); sýrt aðrýsý arasýnda anlamlý (F= 5,321; p=0,00); benzer olarak boyun aðrýsý ile arasýndaki farkýn da anlamlý (F= 4,102; p=0,00) olduðu; ancak omuz aðrýsý arasýndaki farkýn ise anlamlý olmadýðý anlaþýlmýþtýr. Kas Ýskelet Rahatsýzlýklar ile cinsiyet arasýndaki iliþkinin anlamlý olmadýðý ancak bu rahatsýzlýklarýn dizüstü (F= 2,801; p<0,001) kullanýmda etkin olduðu; diðer taraftan 20 üstü yaþlarýn, 20 ve altýndaki yaþlara göre daha anlamlý farklýlýklar (F= 4,814; p<0,001) olduðu tespit edilmiþtir. Post Hoc Testlerinde, bu farklýlýklarýn çoðunlukla dizüstü bilgisayar kullanýmýnýn günlük beþ saatin altýndaki grubun lehinde olduðu anlaþýlmýþtýr. Post Hoc Testlerinde, Z Neslindeki dizüstü bilgisayar kullanýcýlarýnýn, tablet bilgisayar kullananlara oranla Kas Ýskelet Rahatsýzlýðý bakýmýndan daha anlamlý farklýlýk olduðu (F= 9,821; p<0,001) gözlemlenmiþtir. Sonuç: Taþýnabilir bilgisayarlarýn çok geniþ kullaným imkanlarý, kullanýcýlarýnýn Kas Ýskelet Rahatsýzlýklarýna maruz kalmadýklarýný göstermez. Taþýnabilir bilgisayarlarýn her geçen gün artan kullaným oraný, olasý tehlikelerinin de bilinmesini ve gerekli önlemlerin alýnmasýný zorunluluk haline getirmiþtir. Bu araþtýrmada, Z Nesli olarak tanýmlanan katýlýmcýlardan özellikle dizüstü bilgisayar kullanýmýnýn, tablet kullanýmýna göre daha yaygýn olduðu ve günlük kullaným sýklýðý arttýkça (beþ saatin üzerine çýkýldýkça), her iki taþýnabilir bilgisayar kullanýmýnda da bel, sýrt ve boyun rahatsýzlýklarýn belirgin hale geldiði tespit edilmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Ergonomi, Z Nesli, Taþýnabilir Bilgisayar Kullanýmý, Kas Ýskelet Rahatsýzlýklarý
|
