| |
Öz: Giriş: Teknolojinin kucağında doğan, dünyamızın ilk dijital kuşağı “Z Nesli” ya da “İnternet Kuşağı”, sosyal network sitelerinin ve yeni iletişim teknolojilerinin müdavimi olarak, tepki ve iletişimini dijital araç ve cihazlarla göstermekteler. Bu kuşağın en önemli özelliği, teknolojinin içinde gözlerini açmaları ve tüm iletişim aletlerini sanki önceden öğrenip gelmiş gibi kullanıyor olmaları. Z Nesli, teknoloji bağımlısı ya da tutkunu değil, teknolojiyi doğal yaşam standardı olarak algılayan bir jenerasyon olarak görülmektedir. Bilgiyi hafızalarında depolamaktan çok, bilgiye ihtiyaç duyduğu anda ulaşmanın yollarını arayan teknolojiye dalmış, yetenekli ve meraklı bu nesil için taşınabilir bilgisayarlar, hayatın ayrılmaz bir parçası halindedir. Diğer taraftan, Kas İskelet Rahatsızlıkları (Musculoskeletal Discomforts, MSDs), her yaş grubundan insanı ilgilendiren önemli bir sağlık sorunudur. Bu bapta, çok küçük yaşlarda bilgisayar dünyasına gözünü açan bu Z Neslinin, özellikle mobil bilgisayarlarda yaşanan kas iskelet sistemindeki olası tehlikeler hakkında bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Amaç: Oturma yüksekliği ve kol-bilek desteği gibi sabit bilgisayar iş istasyonundaki çoğu faktör için kullanım önerileri bulunmaktadır. Fakat dizüstü bilgisayar klavye ve monitörünün birbirine bağlı olduğu ve birbirinden bağımsız ayarlanamadığı gerçeği, kullanıcılarını sırt, bel, boyun postürlerinin rahatlığı konusunda tercih yapmak zorunda bırakmaktadır. Bu çalışma, Z Neslinin üst grup temsilcileri olarak ön lisans ve lisans öğrencileri arasında taşınabilir (dizüstü) bilgisayar kullanımına bağlı Kas İskelet Sistemi problemlerinin belirlenmesi üzerine gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Araştırma için kullanılan anket formu “İskandinav Kas İskelet Sistemi Anketi”ne (Nordic Musculoskeletal Questionnaire - NMQ) göre hazırlanmış, altısı kamu ve diğerleri vakıf olmak üzere toplam sekiz üniversiteden (sınıflarına göre) sırasıyla Tabakalı Örnekleme (Stratified Sampling) ve Rastgele Örnekleme (Random Selection) yöntemleriyle seçilen (540 u erkek olmak üzere) toplam 960 gönüllü üniversite öğrencisi tarafından cevaplanmıştır. Anketteki örneklem hacmi “Yamane Örnekleme Büyüklüğü”ne (Taro Yamane Sample Size Method) göre hesap edilerek, örneklem sayısının yeterliliği, formülle hesaplanan hedef kitlenin üzerinde (p=0,01) gerçekleşmiştir. Araştırma verilerinin toplanması ve istatistiksel olarak analizi ve yorumlanması yaklaşık dokuz ay sürmüştür. Sınırlıklar: Çalışma, 17-23 yaş gurubu yüksek okul ve fakülte öğrencilerinin taşınabilir dizüstü bilgisayar kullanımına bağlı yaşadıkları Kas İskelet Rahatsızlıklarının araştırılması çerçevesinde yürütülmüştür. Yöntem: Araştırmada NMQ Anket soru ve tabloları ile Tanımsal İstatistik (Descriptive Statistics) ve Çıkarımsal İstatistik (Inferenial Statistics) sorularından yararlanılmış olup, üniversite öğrencilerine taşınabilir bilgisayar kullanım durumları ve sıklıkları ile kullanım sırasında maruz kaldıkları Kas İskelet Rahatsızlıklarının çeşidi hakkında sorular sorulmuştur. Katılımcıların taşınabilir bilgisayar kullanım durumları Karma (Tabakalı ve Rasgele) Örneklemelerle seçilmesi akabinde, derlenen veriler istatistiksel olarak (bilgisayar programlarında) değerlendirmeye alınmıştır. Veriler Güvenilirlik Analizi (Reliability Analysis) sonrasında, gruplar arasında farkın anlamlılık düzeyinin anlaşılması için Tek ve İki Yönlü Varyans Analizleri (One-Way Analysis of Variance, ANOVA and Multivariate Analysis of Variance, MANOVA) ve gruplar arasındaki anlamlı farkın hangi gruba olduğunu anlamak üzere de “Karşılaştırma Teknikleri” (Post Hoc Comparisons Techniqes) ile incelenmiştir. Anket sorularının yeterliliği ve tutarlığı için yapılan Güvenilirlik Analizinde (Guttman-Cronbach Alpha) her soru için “α değeri” 0,714 ve bütün sorular için ise 0,824 olarak hesaplanmıştır. Bulgular: Katılımcıların çoğunun % 53,8 ile erkeklerin oluşturduğu örneklemde, taşınabilir bilgisayar kullananların çoğunluğunun (% 61,08) fakülte talebeleri ve bunların da çoğunluğunun (% 73,41) dizüstü bilgisayar kullandıkları, diğer yandan yüksekokul talebelerinin tablet bilgisayara göre dizüstü bilgisayar kullanım oranının ise % 79,19 olduğu görülmüş olup, taşınabilir bilgisayar kullananların % 68,17’nde Kas İskelet Rahatsızlığı olduğu tespit edilmiştir. ANOVA ve MANOVA ile elde edilen analiz sonuçlarına göre, taşınabilir bilgisayar kullanımının günlük beş saatin üzerinde olması ile Kas İskelet Rahatsızlıkları arasında oldukça anlamlı bir fark (F= 9,083; p=0,00) görülmüştür. Taşınabilir bilgisayar olarak dizüstü bilgisayar kullanımı sıklığı ile bel ağrısı arasında (F= 6,927; p=0,00); sırt ağrısı arasında (F= 5,621; p=0,00); keza boyun ağrısı arasında anlamlı fark (F= 7,281; p=0,00) olduğu; ancak omuz ağrısı arasındaki farkın anlamlı olmadığı anlaşılmıştır. Diğer taraftan tablet kullanım sıklığı ile bel ağrısı arasındaki farkın anlamlı (F= 5,623; p=0,00); sırt ağrısı arasında anlamlı (F= 5,321; p=0,00); benzer olarak boyun ağrısı ile arasındaki farkın da anlamlı (F= 4,102; p=0,00) olduğu; ancak omuz ağrısı arasındaki farkın ise anlamlı olmadığı anlaşılmıştır. Kas İskelet Rahatsızlıklar ile cinsiyet arasındaki ilişkinin anlamlı olmadığı ancak bu rahatsızlıkların dizüstü (F= 2,801; p<0,001) kullanımda etkin olduğu; diğer taraftan 20 üstü yaşların, 20 ve altındaki yaşlara göre daha anlamlı farklılıklar (F= 4,814; p<0,001) olduğu tespit edilmiştir. Post Hoc Testlerinde, bu farklılıkların çoğunlukla dizüstü bilgisayar kullanımının günlük beş saatin altındaki grubun lehinde olduğu anlaşılmıştır. Post Hoc Testlerinde, Z Neslindeki dizüstü bilgisayar kullanıcılarının, tablet bilgisayar kullananlara oranla Kas İskelet Rahatsızlığı bakımından daha anlamlı farklılık olduğu (F= 9,821; p<0,001) gözlemlenmiştir. Sonuç: Taşınabilir bilgisayarların çok geniş kullanım imkanları, kullanıcılarının Kas İskelet Rahatsızlıklarına maruz kalmadıklarını göstermez. Taşınabilir bilgisayarların her geçen gün artan kullanım oranı, olası tehlikelerinin de bilinmesini ve gerekli önlemlerin alınmasını zorunluluk haline getirmiştir. Bu araştırmada, Z Nesli olarak tanımlanan katılımcılardan özellikle dizüstü bilgisayar kullanımının, tablet kullanımına göre daha yaygın olduğu ve günlük kullanım sıklığı arttıkça (beş saatin üzerine çıkıldıkça), her iki taşınabilir bilgisayar kullanımında da bel, sırt ve boyun rahatsızlıkların belirgin hale geldiği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ergonomi, Z Nesli, Taşınabilir Bilgisayar Kullanımı, Kas İskelet Rahatsızlıkları
|
