Giriþ: Çalýþanlara yönelik iþ saðlýðý ve güvenliði ile yakýndan ilgili bulunan üç ana unsur vardýr. Bunlar, çalýþanlarýn korunmasý, üretim güvenliðinin saðlanmasý ve iþletme güvenliðinin saðlanmasýdýr. Bu bakýmdan iþ saðlýðý ve güvenliðinin ÝLO ve WHO iþ saðlýðý ve güvenliði komitesine göre iþ güvenliði; Ýþçilerin, iþ kazalarýna uðramalarýný önlemek ve güvenliði çalýþma ortamý oluþturmak için alýnmasý gereken önlemler dizisi olarak tanýmlanmaktadýr. Ýþ saðlýðý ise daha çok çalýþma ortamýnda bulunan ve iþçilerin saðlýðýný etkileyebilecek risk faktörleri karþýsýnda çalýþanlarýn saðlýðýnýn korunmasýdýr. Yapýlan bu tanýmlamalardan yola çýkarak iþ saðlýðý ve güvenliði; çalýþanýn, iþ yerlerinde iþin yürütülmesi sýrasýnda oluþan veya oluþabilecek tehlikelerden ve saðlýða zarar verebilecek unsurlardan korunmasýný, ayný zamanda iþyeri ortamýnýn iyileþtirmesini hedef alan sistemli ve bilimsel çalýþmalarýn tümü olarak tanýmlayabiliriz. Hangi iþi yaparlarsa yapsýnlar bütün çalýþanlarýn fizyolojik, psikolojik ve sosyal refahlarýnýn mümkün olan en yüksek düzeye çýkarýlmasýný ve bu seviyede tutulmasýný, çalýþma koþullarýndan kaynaklanan saðlýk sorunlarýnýn önlenmesini, iþçilerin iþleriyle ilgili olup saðlýða zararlý risklerden korunmalarýný, iþçilerin fiziksel ve biyolojik kapasitelerine uygun mesleki ortamlarda çalýþtýrýlmalarýnýn saðlamasý gereklidir. O halde, iþin insana, insanýnda iþe uygun hale getirilmesi iþ saðlýðý ve güvenliðinin temek amacýný oluþturmaktadýr. Amacýn gerçekleþtirilebilmesi için iþ saðlýðý ve güvenliði alanýnda etkin bir þekilde eðitimli ve donanýmlý personele ihtiyaç vardýr. Dolayýsýyla iþ saðlýðý ve güvenliðinin yükseköðretim kurumlarýnda etkin bir þekilde verilmesi gerekir ve yükseköðretim kurumlarýna ciddi bir sorumluluk düþmektedir. Hem kalifiye elemanýn yetiþtirilmesi hem ülkemize ciddi maliyet kayýplarý oluþturulan alanýn iyileþtirip ülke ekonomimize katkýsý saðlanmalýdýr. Amaç: Bu çalýþmada yükseköðretim kurumlarýnda iþ saðlýðý ve güvenliði alanýnda yaþanan geliþmeler ve deðiþimler incelenmiþ olup deðerlendirmeye tabi tutulmuþlardýr. Yaþanan bu geliþim ve deðiþimlerin iþ saðlýðý ve güvenliði gibi insan odaklý bir alanýn ne kadar etkin kullanýldýðý ve ne kadar etkin bir eðitim verildiði saptanmaya çalýþmýþtýr. Kapsam: yapýlan bu araþtýrmanýn evrenini Türkiye’de bulunan yükseköðretim kurumlarý kapsamýnda olan tüm üniversitelerin iþ saðlýðý ve güvenliði bölüm ve programlarý oluþturmaktadýr. Yöntem: Yapýlan bu çalýþmada 2012 ve 2017 ÖSYS Yükseköðretim Programlarý ve Kontenjan Kýlavuzlarý ile Yükseköðretim Program atlasýndan yararlanýlmýþtýr. Öncelikle, ÖSYS Yükseköðretim Programlarý ve Kontenjan Kýlavuzlarý bakýlýp sonrasýnda da YOKATLAS incelenmiþ ve bölüm ve programlarýn doluluk oranlarý kesinleþtirilmiþtir. Bulgular: Çalýþmamýzda 2012 yýlýnda 6331 iþ saðlýðý ve güvenliði kanununun Haziran ayýnda yayýmlanmasýyla birlikte ülkemizde bulunan 15 Devlet ve Vakýf Üniversite kapsamýnda öðrenci alýmlarý baþlamýþtýr ve toplamda 1218 örgün ve ikinci öðretim alýmý ve 50 adet uzaktan eðitim þeklinde alýmlar yapýlmýþtýr. Bu yýlda (2012) ise sadece bir adet Lisans düzeyinde öðrenci alýmý yapýlmýþtýr (Vakýf Üniversitesi) ve tercih eden öðrenci sayýsý 60’týr. 2017 yýlýna bakýldýðýnda ise Ýþ saðlýðý ve güvenliði önlisans programlarýnda yaklaþýk olarak 10544 (Devlet +Vakýf Üni.) arasýnda kontenjan istenmiþ, bunlarýn 1168’i Vakýf Üniversitesi, 3188’ uzaktan eðitim ve geri kalaný ise Devlet Üniversitesi Örgün ve Ýkinci öðretim þeklinde yer almýþtýr. Doluluk oranlarýna bakýldýðýnda ise nerdeyse tamamýna yakýný dolmuþtur (ek kontenjan dahil). Lisans düzeyinde inceleme yapýldýðýnda 2017 verilerine göre 7 üniversitede farklý fakültelerde bu bölüm açýlmýþtýr ve kontenjan sayýsý 393 Devlet ve 76’sý Vakýf Üniversitesi olarak belirlenmiþ ve yine bu bölümün doluluk oraný %90 civarýndadýr. Yüksek lisans seviyesinde inceleme yapýldýðýnda Tezli ve Tezsiz olarak iki þekilde açýlmýþtýr. Özellikle Ýstanbul ilinde olan bütün üniversitelerde neredeyse hepsinde bu programlar açýlmýþtýr. Bununla birlikte her bölgede bulunan üniversitelerde Tezsiz yüksek Lisans Programý olarak açýlmýþtýr. Bu üniversitelerin kontenjanlarýna bakýldýðýnda ilk olarak 50-250 arasýnda öðrenci alýmý yapýlmýþ olup günümüze bakýldýðýnda 500-2000 arasýnda öðrenci alýmý yapýlmakta ve kontenjanlarý tamamýna yakýný dolmuþtur. Sonuç: Çalýþma neticesinde 2012 yýlýndan 2017 yýlýna kadar 1268’den 105441 gibi bir rakama ulaþýlmasý acaba bu bölüm ve programýn hakký yeterince veriliyor mu? 2012 yýlý SGK verilerine bakýldýðýnda farklý alanlarda ciddi derecede iþ kazalarý yaþanmýþtýr. Örneðin verilere göre, inþaat sektöründe 9209, metal/makine sektöründe 17498, madencilik sektöründe 9919, kara ve boru hattý taþýmacýlýðýnda 2549 ve tekstil ürünleri imalatýnda 5127 iþ kazasý yaþanmýþ ve bu yazýlan sektörlerde toplam 451 ölümlü iþ kazasý yaþanmýþtýr. Fakat bu veriler sigortalý olup kayýt altýna alýnabilenlerdir. Bu oranlar 2014 yýlýnda ise bahsi geçen sektörlerde yaklaþýk olarak 3 kat olarak artmýþtýr(SGK verilerine göre). SGK tarafýndan yayýmlanan en güncel veriler 2015 yýlana ait olup yaþanan iþ kazasý sayýsý 241.547 ve ölümlü iþ kazasý sayýsý ise 1252’dir.2017 yýlý bir ocak ve 30 Haziran arasýnda ise 906 iþçi iþ kazasý geçirerek hayatýný kaybetti. Hayatýný kaybedenler ise sadece kayýt altýna alýnmýþ ve iþ kazasý bildirimi yapan kiþiler için geçerlidir. Fakat yapýlan araþtýrmalarda kesinlikle bunun sayýsýnýn çok daha fazla olduðu yönündedir. O zaman þunu sorgulayabiliriz. Üniversitelerde bu kadar sayýda iþ saðlýðý ve güvenliði ile alakalý çok ciddi artýþ varken iþ kazalarýnda ayný azalýþ neden yoktur? Verilen eðitimlerde mi sorun vardýr? Yoksa iþveren-iþçi-iþ güvenliði uzmaný-iþyeri hekimi ve iþ saðlýðý ve güvenliði teknikerleri aralarýnda uyumsuzluk mu vardýr? Veya yeteri kadar kalifiye eleman yükseköðretim kurumlarýnda yetiþmemekte midir?
Anahtar Kelimeler: Ýþ güvenliði, Ýþ kazalarý, Ýþ saðlýðý, Yükseköðretim kurumu
|
