| |
Günümüzde saðlýklý olmak, yalnýzca hastalýk ve sakatlýk durumunun olmamasý deðil; bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik hâlidir (WHO). Psikolojik saðlýk, beden saðlýðýna göre deðerlendirmesi daha zor, etkilenmesi daha kolay saðlýk bileþenleridir. Bireysel yaþam koþullarý, yaþanýlan çevre ve yapýlan iþ, psikolojik saðlýðýn temel belirleyicileridir. Psikolojik saðlýðýn %50’ye yakýn bir bölümü de iþ ve çalýþma koþullarýndan etkilenmektedir. 6631 sayýlý iþ saðlýðý ve güvenliði kanunu, iþ kazalarýnýn önlenmesi ve gerekli tedbirlerin alýnmasý amacýyla iþyerlerinde risk deðerlendirme çalýþmalarý yapýlmasýný zorunlu kýlmýþtýr. Bu doðrultuda iþ saðlýðý ve güvenliði açýsýndan riskler, fiziksel, kimyasal, ergonomik, biyolojik ve psikososyal riskler olmak üzere beþ baþlýk altýnda toplanmýþtýr. Risk gruplarý içinde yer alan psikososyal riskler, psikolojik ve fiziksel zararlara yol açan, iþ hayatýna iliþkin olarak uygulanan ve düzenlenmiþ yöntemlerle ortaya çýkan sosyal ve örgütsel düþmanca faaliyetler olarak tanýmlanmaktadýr.Bu doðrultuda psikososyal tehdit ya da tehlike olarak görülen mobbing, iþ hayatýnda bireylerin astlarý, üstleri ve hatta ayný seviyedeki çalýþma arkadaþlarý tarafýndan psikolojik baskýya maruz býrakýlarak kiþinin iþten ayrýlmasýnýn saðlanmasýdýr. Mobbing süreklilik göstermesi nedeniyle bireyi çalýþma yaþamýndan uzaklaþtýrýr ruhsal ve sosyal açýdan kiþinin iyi olma halini olumsuz olarak etkiler. Bu olumsuz etkiler, düþük iþ tatmini, devamsýzlýk, saldýrganlýk, endiþe, depresyon ve bazý saðlýk sorunlarý gibi istenmeyen sonuçlara da yol açmaktadýr. Mobbingle mücadele eden ülkelerde mobbing/yýldýrma konusu iþ saðlýðý ve güvenliði kapsamýnda ele alýnmaktadýr. Bu nedenle konu, iþ saðlýðý ve güvenliði açýsýndan oldukça önemlidir. Bu çalýþmanýn amacý, psikososyal tehlike olarak görülen mobbing/yýldýrma olgusunun, psikososyal risk olarak çalýþan saðlýðýný etkileyen, anksiyete ve depresyon ile iliþkisini ve etkileþimini ortaya koymak, iþ tatminiyle iliþkisini ölçmek ve böylece mobbing davranýþýnýn iþ saðlýðý ve güvenliði açýsýndan psikososyal bir risk olarak çalýþan saðlýðý üzerindeki etkisini incelemektir. Bu araþtýrmanýn örneklemini bir ilimizdeki çeþitli eðitim kurumlarýnda farklý düzeylerde çalýþan 291 kiþi oluþturmaktadýr. Rassal örnekleme yöntemiyle seçilen eðitim kurumlarýnda, araþtýrmacýlar tarafýndan hazýrlanan anket formu kapalý zarflar halinde daðýtýlmýþ ve ayný gün geri toplanmýþtýr. Çalýþmada veri toplama tekniði olarak anket kullanýlmýþtýr. Hazýrlanan anket formunda katýlýmcýlarýn demografik özelliklerine ait (yaþ, eðitim, çalýþma yýlý, çalýþma biçimi vb.) sorularýn yaný sýra iþ tatmini, depresyon ve anksiyete ölçekleri yer almýþtýr. Çalýþanlarýn iþ tatminini ölçmek üzere Quinn& Staines(1979) tarafýndan geliþtirilen Ýþ Tatmini Ölçeði (5 soru) (Cronbach Alpha=0,82) ölçeði kullanýlmýþtýr. Çalýþanlarýn psikososyal risk olarak saðlýðýný etkileyen, anksiyete ve depresyon durumlarýný ölçmek üzere Zigmond & Snaith (1983) tarafýndan geliþtirilen ve Aydemir ve arkadaþlarý (1997) tarafýndan Türkçe geçerlik ve güvenilirlik çalýþmasý yapýlan Hastane Anksiyete ve Depresyon ölçeði (Anksiyete Cronbach alpha=0,84, Depresyon Cronbach Alpha=0,79) kullanýlmýþtýr. Son olarak Mobbing davranýþýný deðerlendirmeye yönelik Quine (1999) tarafýndan geliþtirilen ve Rayner ve Hoel’in (1997) tanýmladýðý mobbing sýnýflamalarýný içine alan Mobbing davranýþýný deðerlendirme sorularý (20 soru) kullanýlmýþtýr. Araþtýrmadan elde edilen veriler SPSS 23 istatistik programý ile analiz edilmiþtir. Verilerin analizinde betimsel istatistikler, güvenilirlik analizi ve t-testi analizi kullanýlmýþtýr. Elde edilen bulgulara göre, çalýþanlarýn %26,5’i mobbing davranýþýna maruz kaldýklarýný ifade etmiþtir. Ýþ Tatmini ile Anksiyete arasýnda (r=-,390; p<0,01) ve Depresyon arasýnda (r=-,527; p<0,01) negatif yönde güçlü iliþkiler tespit edilmiþtir. Mobbing davranýþýna maruz kalanlara bu davranýþýn kimler tarafýndan uygulandýðý sorulduðunda, en çok yöneticileri tarafýndan (%63,6) mobbing davranýþýna maruz kaldýklarý belirtilmiþtir. Ayrýca mobbing’e maruz kalan kadýnlarýn, yine kadýnlar tarafýndan maruz býrakýldýklarý anlaþýlmýþtýr (%35). Elde edilen sonuçlara göre mobbinge maruz kalanlarda, kalmayanlara göre iþ tatmini daha düþük, anksiyete ve depresyon düzeyleri göre daha yüksektir ve aradaki fark istatistiksel %1 düzeyinde anlamlý bulunmuþtur. Son bir yýlda mobbing davranýþýna maruz kaldýklarýný söyleyenlerin hangi türde bir mobbing davranýþýyla karþýlaþtýklarý sorusuna, mesleki tehdit olarak en fazla “disiplini gözdaðý verecek biçimde kullanma”, kiþisel tehdit olarak en fazla “kiþisel bütünlüðü bozma”, izolasyon olarak en fazla “eðitim güdülendirme gibi isteklerini nedensiz olarak red etme”, aþýrý iþ yükleme olarak en fazla “gerçekleþmesi olanaksýz iþ bitirme tarihi verme” ve destabilizasyon olarak en fazla “sürekli moral bozma” þeklindeki mobbing davranýþlarýna maruz kaldýklarýný bildirmiþlerdir. Araþtýrmadan elde edilen sonuçlara göre, çalýþma hayatýnda mobbing/yýldýrma oldukça yaygýn bir iþ saðlýðý ve güvenliði sorunudur.
Anahtar Kelimeler: Mobbing, Yýldýrma, Anksiyete, Depresyon, Ýþ tatmini
|
