Öz: Giriþ: Jeokimya, yerkabuðundaki doðal kimyasal olaylarý inceleyen, elementlerin nisbi ve kesin miktarlarýnýn saptanmasýnda rol oynayan, canlýlarýn saðlýðý arasýndaki iliþkiyi kurmada yardýmcý olan ve ekoloji (çevre bilimi) ile baðlantýlý bir bilim dalýdýr. Son zamanlarda jeokimya ile ekoloji bilim dallarý birlikte anýlmakta olup insan saðlýðý üzerindeki araþtýrmalarý önem kazanmýþtýr. Özellikle doðada bulunan mineral tozlarýnýn insan saðlýðý açýsýndan olumsuz etkileri bulunduðu bilinmektedir. Bu mineral tozlarýndan en tehlikelisi olan ise kanserojen etkiye sahip asbest mineralidir. Lifsi (fiber) yapýda kristalize silikat bir mineral türü olan asbest, hava yoluyla solunduðunda akciðerlerde ve solunum sisteminin diðer bölümlerinde kansere ve kanser dýþý hastalýklara neden olmaktadýr. Asbestin neden olduðu bilinen en önemli hastalýklar; asbestozis (pulmoner fibrosis), akciðer kanseri, mezotelyoma (akciðer zarý kanseri) ve plevra lezyonlarýdýr. Asbest esas olarak endüstriyel kaynaklý bir sorun olmasýna karþýn, özellikle Anadolu’nun kýrsal kesimlerinde kullanýmý nedeniyle oluþan temas sonucunda önemli saðlýk sorunlarý oluþturmaktadýr. Asbest ile temas çevresel ve mesleksel kaynaklý olarak gerçekleþmektedir. Amaç: Bu çalýþmada asbestin ekojeokimyasal özelliði ile insan saðlýðý üzerindeki olumsuz etkilerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrma, kýrsal bölgelerde yaþayan insanlarýn asbest ile temasýna neden olan etkenler ve bunun sonucunda oluþan saðlýk sorunlarýný kapsamaktadýr. Yöntem: Bu çalýþmada, literatür taramasý yapýlarak jeokimya ve ekoloji bilim dallarýnýn arasýndaki iliþki baðlamýnda asbestin çevresel kaynaklý temasý sonucunca oluþan saðlýk sorunlarý belirlenerek gerekli öneriler sunulmuþtur. Bulgular: Yapýlan literatür taramasý neticesinde; dünyada geniþ asbestli alanlara sahip birçok ülke arasýnda olan Türkiye, asbest ile baðlantýlý endemik akciðer hastalýklarý açýsýndan yüksek prevalansa sahiptir. Bunun nedeni kýrsal kesimlerde yaþayan insanlarýn çok olmasý ve jeolojik yapý olarak belirtilmektedir (Þenyiðit vd., 2004). Türkiye’de kýrsal alanlarda yaþam nedeniyle asbest ile temaslý 1.000.000 civarýnda kiþi yaþadýðý, yaklaþýk 90.000 kiþinin de temasa devam ettiði ileri sürülmektedir. Dolayýsýyla kýrsal alanlarda yaþayan köylüler tarafýndan asbestli topraðýn; evlerde sýva-badana ve çatý malzemesi olarak kullanýlmasý (30 il ve 473 köyde (Anonim, 2013)), bebek kundaklarýnda pudra topraðý olarak kullanýlmasý, asbestli topraðýn pekmez yapýmýnda kullanýlmasý, yine bu topraklarda hayvan otlatýlmasý, tarým arazisi olarak kullanýlmasý ve yetiþtirilen ürünlerin insanlar ve hayvanlar tarafýndan tüketilmesi, tarým arazisi olarak kullanýlan alanlarda traktör sürüldüðünde tozuma meydana gelerek çevrede yetiþen bitkilere ve canlýlara zarar vermesi, asbestli topraðýn rüzgâr ile savrulup havada asýlý kalarak insanlarla temas etmesi ve terkedilmiþ-rehabilite edilmemiþ asbest ocaklarý gibi nedenlerden ötürü o bölgede yaþayan baþta insanlar olmak üzere canlý saðlýðýný ciddi anlamda etkilemektedir (Ayanoðlu vd., 2017) Sonuç: Sonuç olarak asbestin neden olduðu kanser vb. hastalýklarýn oluþum ve geliþim süreçlerinin 15-60 yýl olarak düþünüldüðünde doðrudan veya dolaylý etkilerinin uzun yýllarda ortaya çýktýðý bir gerçektir. Asbestin, gerek kiþilerin bireysel olarak gerekse de kuruluþlar tarafýndan kullanýlmasýndan dolayý oluþturduðu risk göz ardý edilemeyecek seviyededir. Her ne kadar ülkemizde kullanýmý 2010 yýlýnda yasaklanmýþ olmasýna raðmen uzun yýllar etkileri devam ettiðinden dolayý aktif olarak kullanýmýndaki kadar ciddi tehlikelere sahiptir. Bu nedenle asbestin tüm kullaným alanlarý kontrol edilmeli, asbest alanlarý üzerinde bulunan yerler yeþillendirilmeli, gerekli durumlarda bu yerler risk derecesine göre taþýnmalý, buralar yeni yerleþimlere açýlmamalý, Karayollarý Genel Müdürlüðü tarafýndan asbestli malzemeler yollara serilmemeli ve daha önceden bu iþleme tabi olmuþ yerler belirlenerek kontrol edilmeli ve gerek yöre halký gerekse de devletin ilgili birimleri bu konunun uzmanlarý tarafýndan bilgilendirilerek alýnmasý gereken tedbirler ve tehlikenin önemi vurgulanmalýdýr.
Anahtar Kelimeler: Asbest, Jeokimya, Ekoloji, Ýnsan Saðlýðý
|
