Öz: Giriþ: Kütüphane, Arþiv, Müze ve Galeriler; toplumun bilgi belleðini koruyup gelecek nesillere aktarýlmasý çabalarýna katký saðlayan kurumlardýr. Ayný zamanda toplumda bilginin yaygýnlaþtýrýlmasý suretiyle bilgiyi en hýzlý þekilde toplumun hizmetine sunarlar. Her bir kurumun baðlý olduðu kuruluþun geliþtirdiði uluslararasý standartlar bulunmaktadýr. Kurumlar bu standartlarý uygulamakla yükümlüdürler. Bu doðrultuda çalýþanlarýný eðitmek, binalarýný ve dermelerini / koleksiyonlarýný risklerden arýndýrmak zorundadýrlar. Ülkelerin kendi mevzuatlarýndan kaynaklanan Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði (ÝSG) Kanunlarýna uyma yükümlülükleri bulunmaktadýr. ÝSG öncelikle insan faktörünü (çalýþan, kullanýcý / ziyaretçi) olmak üzere bina (fonksiyonel salonlar, depo alanlarý) ve çevreyi (yapý bahçesi, komþu parseller) koruma güvencesi verir. Ancak bu, ÝSG mevzuatýnda belirtilen "önleyici ve sýnýrlandýrýcý tedbirler"e ciddiyetle uyulmasýyla mümkün olabilir. Zira bilgi kurumlarýna yönelik yapýlarý deprem, yangýn, sel, fýrtýna gibi doðal kaynaklý acil durum/ afetler vurabileceði gibi, insanlarýn kasýtlý ya da kasýtsýz yaptýklarý hata ve ihmaller de geri dönülemez kayýplara neden olabilmektedir. Bu kurumlarýn bünyelerinde paha biçilmez nadir ve elyazmasý eserler bulunabilmektedir. Kültürel miras niteliðindeki bu eserlerin bulunduðu yanlýþ koruma koþullarý hem eserlere zarar vermekte, hem de çalýþanlara yönelik meslek hastalýklarýna neden olmaktadýr. Bununla beraber eserlerin bulunduðu mekanlarda sabitleme yapýlmamasý, yanlýþ malzeme kullanýlmasý gibi nedenlerden çalýþanlarýn yaralanmasý da mümkün olabilmektedir. Bu nedenle bilgi kurumlarýna zarar veren etkenlerin belirlenerek önleyici ve sýnýrlandýrýcý tedbirlerin uygulanmasýna yönelik bir politikanýn ivedilikle kurumlar nezdinde gündeme alýnmasý gereklidir. Amaç: Çalýþmada, bilgi kurumlarýndaki önleyici ve sýnýrlandýrýcý tedbirlerin neler olabileceðinin tartýþmaya açýlmasý ve önceliklerin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn kapsamýný Ýstanbul ilindeki bir Üniversite Kütüphanesi ile bir Belediye Kütüphanesi oluþturmuþtur. Kütüphanelerde özellikle nadir eser ve el yazmasý bulunan bölümlerde alýnabilecek önleyici ve sýnýrlandýrýcý tedbirler vurgulanmýþtýr. Sýnýrlýklar: Çalýþma, "bilgi kurumlarý" gibi geniþ bir alaný ve bununla beraber "koruma" gibi çok kapsamlý bir bilim dalýný içermektedir. Bu nedenle kurumlardan "kütüphane", içeriði olarak da "nadir eser ve el yazmasý bulunan bölümler"deki "yangýn önlemleri" seçilmiþtir. Bu mekanlarda ayný zamanda çalýþanlar da bulunmaktadýr. Yöntem: Araþtýrmada, ülkemizdeki ÝSG mevzuatý ýþýðýnda "Kontrol Listeleri" ve "5x5 Matris Yöntemi" uygulanarak özellikle "yangýna yönelik önleyici ve sýnýrlandýrýcý tedbirler"in belirlenmesi saðlanmýþtýr. Bulgular: Yapýlan çalýþma sonucu; "önleyici tedbir" olarak: Çalýþanlarýn ve eserlerin bulunduðu alanlarda elektrik tesisatlarý ve bilgisayar, yazýcý, fotokopi makinasý, iklimlendirme cihazlarý, nem alma (dehumidifier) cihazlarý, radyatörler, yük asansörü (kitaplarýn yukarý katlara gönderilmesi için), su ýsýtýcý gibi elektrikle çalýþan ekipmanlarýn periyodik kontrollerinin takip edilmesi ve bunlarýn arýzasý durumunda derhal yetkili servislerce arýzanýn giderilmesi, "sýnýrlandýrýcý tedbir" olarak: Bu alanlarda duman, ýsý ve gaz algýlayýcý dedektörlerin tesis edilmesi, hemen akabinde devreye girmesi beklenen otomatik yangýn söndürme sistemlerinin tesisi, yangýn söndürme cihazlarýnýn alanda bulundurulmasý, acil durum alarm sistemlerinin tesisi, yangýn durumunda gerekli müdahaleyi saðlayacak ekibin oluþturulmasý ve bunlara yönelik periyodik tatbikatlarýn yapýlmasý, ilk tahliye edilecek eserlerin tespit edilmesi bulgular olarak elde edilmiþtir. Sonuç: Kütüphane binalarýnýn dermeleri yangýna karþý çok kýrýlgan bir yapýdadýr. Çoðunlukla organik esaslý objelerden oluþan bu dermelere yönelik geri dönmeyecek hasarlar býrakan yangýn için önlemlerin ivedilikle alýnmasý gerekliliði açýktýr. Yangýn özelinde incelenen araþtýrmada ÝSG esaslý önleyici tedbirler sayesinde yangýn meydana gelmeden gerekli önlemler alýnmakta, sýnýrlandýrýcý tedbirlerde ise yangýn çýktýktan sonra önceden yapýlan hazýrlýklar neticesinde yangýn daha fazla büyümeden kontrol altýna alýnabilmektedir. Yangýn hem doðal kaynaklý, hem de insan hata ve kusurlarýndan kaynaklanabilmektedir. Tüm bilgi kurumlarýnda baþta yangýn olmak üzere tüm acil durum / risklere yönelik önleyici ve sýnýrlandýrýcý koruma yaklaþýmlarý benimsenmeli ve bu önlemler yaygýnlaþtýrýlmalýdýr.
Anahtar Kelimeler: Bilgi ve Belge Yönetimi, Önleyici ve Sýnýrlandýrýcý Tedbirler, Kütüphaneler, Yangýn Önlemleri
|
