Öz: Giriş: Kütüphane, Arşiv, Müze ve Galeriler; toplumun bilgi belleğini koruyup gelecek nesillere aktarılması çabalarına katkı sağlayan kurumlardır. Aynı zamanda toplumda bilginin yaygınlaştırılması suretiyle bilgiyi en hızlı şekilde toplumun hizmetine sunarlar. Her bir kurumun bağlı olduğu kuruluşun geliştirdiği uluslararası standartlar bulunmaktadır. Kurumlar bu standartları uygulamakla yükümlüdürler. Bu doğrultuda çalışanlarını eğitmek, binalarını ve dermelerini / koleksiyonlarını risklerden arındırmak zorundadırlar. Ülkelerin kendi mevzuatlarından kaynaklanan İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunlarına uyma yükümlülükleri bulunmaktadır. İSG öncelikle insan faktörünü (çalışan, kullanıcı / ziyaretçi) olmak üzere bina (fonksiyonel salonlar, depo alanları) ve çevreyi (yapı bahçesi, komşu parseller) koruma güvencesi verir. Ancak bu, İSG mevzuatında belirtilen "önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler"e ciddiyetle uyulmasıyla mümkün olabilir. Zira bilgi kurumlarına yönelik yapıları deprem, yangın, sel, fırtına gibi doğal kaynaklı acil durum/ afetler vurabileceği gibi, insanların kasıtlı ya da kasıtsız yaptıkları hata ve ihmaller de geri dönülemez kayıplara neden olabilmektedir. Bu kurumların bünyelerinde paha biçilmez nadir ve elyazması eserler bulunabilmektedir. Kültürel miras niteliğindeki bu eserlerin bulunduğu yanlış koruma koşulları hem eserlere zarar vermekte, hem de çalışanlara yönelik meslek hastalıklarına neden olmaktadır. Bununla beraber eserlerin bulunduğu mekanlarda sabitleme yapılmaması, yanlış malzeme kullanılması gibi nedenlerden çalışanların yaralanması da mümkün olabilmektedir. Bu nedenle bilgi kurumlarına zarar veren etkenlerin belirlenerek önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin uygulanmasına yönelik bir politikanın ivedilikle kurumlar nezdinde gündeme alınması gereklidir. Amaç: Çalışmada, bilgi kurumlarındaki önleyici ve sınırlandırıcı tedbirlerin neler olabileceğinin tartışmaya açılması ve önceliklerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın kapsamını İstanbul ilindeki bir Üniversite Kütüphanesi ile bir Belediye Kütüphanesi oluşturmuştur. Kütüphanelerde özellikle nadir eser ve el yazması bulunan bölümlerde alınabilecek önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler vurgulanmıştır. Sınırlıklar: Çalışma, "bilgi kurumları" gibi geniş bir alanı ve bununla beraber "koruma" gibi çok kapsamlı bir bilim dalını içermektedir. Bu nedenle kurumlardan "kütüphane", içeriği olarak da "nadir eser ve el yazması bulunan bölümler"deki "yangın önlemleri" seçilmiştir. Bu mekanlarda aynı zamanda çalışanlar da bulunmaktadır. Yöntem: Araştırmada, ülkemizdeki İSG mevzuatı ışığında "Kontrol Listeleri" ve "5x5 Matris Yöntemi" uygulanarak özellikle "yangına yönelik önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler"in belirlenmesi sağlanmıştır. Bulgular: Yapılan çalışma sonucu; "önleyici tedbir" olarak: Çalışanların ve eserlerin bulunduğu alanlarda elektrik tesisatları ve bilgisayar, yazıcı, fotokopi makinası, iklimlendirme cihazları, nem alma (dehumidifier) cihazları, radyatörler, yük asansörü (kitapların yukarı katlara gönderilmesi için), su ısıtıcı gibi elektrikle çalışan ekipmanların periyodik kontrollerinin takip edilmesi ve bunların arızası durumunda derhal yetkili servislerce arızanın giderilmesi, "sınırlandırıcı tedbir" olarak: Bu alanlarda duman, ısı ve gaz algılayıcı dedektörlerin tesis edilmesi, hemen akabinde devreye girmesi beklenen otomatik yangın söndürme sistemlerinin tesisi, yangın söndürme cihazlarının alanda bulundurulması, acil durum alarm sistemlerinin tesisi, yangın durumunda gerekli müdahaleyi sağlayacak ekibin oluşturulması ve bunlara yönelik periyodik tatbikatların yapılması, ilk tahliye edilecek eserlerin tespit edilmesi bulgular olarak elde edilmiştir. Sonuç: Kütüphane binalarının dermeleri yangına karşı çok kırılgan bir yapıdadır. Çoğunlukla organik esaslı objelerden oluşan bu dermelere yönelik geri dönmeyecek hasarlar bırakan yangın için önlemlerin ivedilikle alınması gerekliliği açıktır. Yangın özelinde incelenen araştırmada İSG esaslı önleyici tedbirler sayesinde yangın meydana gelmeden gerekli önlemler alınmakta, sınırlandırıcı tedbirlerde ise yangın çıktıktan sonra önceden yapılan hazırlıklar neticesinde yangın daha fazla büyümeden kontrol altına alınabilmektedir. Yangın hem doğal kaynaklı, hem de insan hata ve kusurlarından kaynaklanabilmektedir. Tüm bilgi kurumlarında başta yangın olmak üzere tüm acil durum / risklere yönelik önleyici ve sınırlandırıcı koruma yaklaşımları benimsenmeli ve bu önlemler yaygınlaştırılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Bilgi ve Belge Yönetimi, Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler, Kütüphaneler, Yangın Önlemleri
|
