Keywords:

Öz: Giriş: İçeriğine bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü cihazın “ekranlı araç” olarak tanımlandığı günümüz bilgisayarının, çalışma, dinlenme ve hatta eğlence sektörlerine kadar hayatın tüm alanlarına girmiş olması, bazı olumsuzlukları da beraberinde getirmiştir. Çalışma alanlarındaki ergonomik yetersizlikler veya uyumsuzluklar, çalışanın sağlığını olumsuz etkilemekte, iş motivasyonu ve dolayısıyla çalışma verimini de düşürmektedir. Teknolojinin insanlığa sunduğu ve yaşamımızı kolaylaştıran tüm bu aletler, aslında insan vücudu ile yer kürenin manyetik alanı arasındaki uyumu bozmaktadır. Zira, günlük kullanıma girmiş bu aletlerin elektromanyetik alanları, insan vücudundakilerden çok daha fazladır. Bilgisayar ve tablet gibi sürekli elektromanyetik alan üreten cihazların kullanım sıklıklarının, görme sağlığı üzerindeki etkileri önemlidir. Bu bağlamda, işi gereği sürekli ekrana bakmak durumunda olanların maruz kaldıkları riskin, yani “Ekranlı Araçlara Bakma Sendromunun” görme sağlığına etkisinin risk analizi gerekmektedir. Amaç: Bu araştırma, çalışma hayatında ofis gibi sürekli ekranlı araç (bilgisayarlı) kullanımının, bireysel görme ve göz sağlığı arasından etkileşiminin anlaşılması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın evrenini on sekizi kamu ve on ikisi özel sektörden olmak üzere toplam otuz işyeri çalışanı oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemini bu kurumlardan rasgele yöntemle seçilmiş 982 çalışan oluşturmaktadır. Araştırma verilerinin toplanması ve analizi yaklaşık on bir ay sürmüştür. Sınırlıklar: Araştırma, ekranlı araçlarla olan çalışmalar baz alınarak, ekranlı araçlarla çalışanlarla-çalışmayanların (görme ve göz sağlığı vb) bilgileri ile sınırlı tutulmuştur. Yöntem: Araştırmada beşi “tanımlayıcı” (Descriptive Statistics) diğerleri “çıkarımsal” (Inferenial Statistics) analizde kullanılmak üzere toplam 20 maddeden oluşan 5’li Likert Ölçekli Anket kullanılmıştır. Anket sorularında, bilgisayar (ekranlı araç) kullanımının göz ve görme sağlıklarını etkileyebileceği düşünülen faktörlerin analizine matuf: “kullanım durumu”, “kullanım süresi ve sıklığı”, “dinlenme molaları”, “göz rahatsızlıkları”, “ekran koruyucu ve gözlük kullanım durumu”, “görme kaybı ve tedavisi” gibi farklı değişkenlerin analizi amaçlanmıştır. Katılımcılar, ofis (bilgisayarlı ortam) çalışanları ile bilgisayarsız ortam çalışma alanlarından rastgele yöntemle (Random Selection) seçilmiştir. Araştırmada derlenen bilgiler bilgisayar destekli bir istatistik programında, Güvenilirlik Analizi (Reliability Analysis) sonrasında, Tek Yönlü Varyans Analizi (One-Way Analysis of Variance, ANOVA), İki Yönlü Varyans Analizi (Multivariate Analysis of Variance, MANOVA) ve gruplar arasında farkın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını tespit etmek için de “Çoklu Karşılaştırma Teknikleri” (Multiple -Post Hoc- Comparisons Techniqes) ile incelenmiştir. Anket soruları ve verilen cevapların yeterliliği ve tutarlığı için yapılan Güvenilirlik Analizinde (Guttman-Cronbach Alpha) “α değeri” (her bir soru için) 0,814 ve (tüm sorular için Toplam Güvenilirlik Değeri) ise 0,892 olarak (güvenilirliği yüksek derecede) bulunmuştur. Bulgular: Yaklaşık % 53,2 ile bayanların ve % 32,16 ile 26-30 yaş grubun oluşturduğu katılımcıların, ofiste (bilgisayar ekranlı) çalışanların çoğunluğunun (% 76,86) beyaz yakalı; ofis dışı çalışanların ise çoğunluğunun (% 69,93) mavi yakalılardan oluştuğu anlaşılmıştır. ANOVA ile elde edilen bulgulara göre, işleri gereği sürekli ekranlı çalışma yapanlar (etkileşim-test-deney grubu) ile ekransız çalışanlara (kontrol grubu) göre, göz sağlığı bakımından anlamlı bir farkın varlığı tespit edilmiştir. Sürekli bilgisayarlı çalışmanın görme bozukluğuna etkisi olduğu (F= 5,635; p=0,00) sonucuna ulaşılmıştır. Bilgisayar başında geçirilen sürenin, görme rahatsızlıkları arasındaki farklılık incelendiğinde, bu fark istatistik olarak anlamlı (F= 9,212; p=0,00) bulunmuştur. Bilgisayarlı çalışma sıklığı ile görme rahatsızlıkları arasında (F= 6,835; p=0,00), diğer taraftan dinlenme molaları ile görme rahatsızlıkları arasındaki ilişki de anlamlı (F= 3,292; p=0,00) bulunmuştur. Koruyucu ekran ile gözlük kullanımının göz rahatsızlıkları ile ilişkisi incelendiğinde de, istatistiksel olarak anlamlı (F= 2,056; p=0,00) bulunmuştur. Diğer yandan, MANOVA sonuçları da ANOVA sonuçlarına benzer çıkmıştır. Örneğin, ekranlı ortamda çalışanlar arasında, ekran koruma kullananlarının kullanmayanlara göre anlamlı bir farklığı (F= 4,814; p<0,001) tespit edilmiştir. Ayrıca, ekran korumasız bilgisayarlarda çalışanların, bulanık görme (F= 3,294; p<0,001) ile kısık gözle bakma (F= 5,039; p<0,001) rahatsızlıkları arasında ayrı-ayrı anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Yapılan Post Hoc Testlerinde, bu farklılıkların çoğunlukla kontrol grubu lehinde gerçekleştiği görülmüştür. Post Hoc Testlerinde, genelde bilgisayarsız çalışanların sürekli bilgisayar ekranı ile çalışanlar arasında görme sağlığı bakımından (grup ortalama puanlarında) önemli farklar, anlamlı ilişkiler olduğu (F= 10,431; p<0,001) gözlemlenmiştir. Sonuç: Çalışma sonunda, katılımcılara ait bir çok değişkenin (bilgisayar ekranı önünde çalışma durumu, çalışma süresi, çalışma sıklığı, dinlenme araları, korunma yöntemleri vb) görme sağlığı arasında etkileşim olduğu saptanmıştır. Bilgisayar başında uzun süre bulunmaktan mütevellit, önceleri göz yorgunluk ve göz ağrıları ile ileri aşamalarda (sıra ve ağırlığına göre) yanma, batma, kuruluk hissi; bulanık görme, gözleri kısarak bakma, odaklanma zorluğu ile iltihap, kepeklenme ve baş ağrısı rahatsızlıkları gibi göz kusurlarının varlığı tespit edilmiştir. Bilgisayar başında açık gözle çalışanlarda ayrıca miyop, hipermetrop ve astigmat gibi göz kusurlarının açığa çıktığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Ekranlı Araçlarla Çalışma, Ekranlı Araçlara Bakma Sendromu, Bilişsel Ergonomi, Risk Değerlendirme