Giriþ: 1980’lerden sonra tüm dünyada geliþen neo-liberal politikalar yerelleþme olgusunu da beraberinde getirmiþtir. Türkiye, ayný dönemde yerelleþme stratejilerine uygun metropoliten alanlarýn yönetimine dair düzenlemeleri yürürlüðe koymuþtur. Bu kuruluþlarýn 2004 yýlýnda 5216 sayýlý Büyükþehir Belediye Kanunu ile kurumsallaþma süreci pekiþtirilmeye çalýþýlmýþ ayrýca 2008 yýlýnda 5747 sayýlý ve 2012 yýlýnda 6360 sayýlý kanunlar ile büyükþehir belediyelerinin görev-yetki ve sorumluluklarýnýn yanýnda hizmet ettikleri alanlarda da geniþleme söz konusu olmuþtur.
2012 yýlýnda büyükþehir belediyelerinin görev-yetki-sorumluluk ve hizmet ettikleri alanlarý geniþleten düzenlemelerin yanýnda ayrýca 6331 sayýlý Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði Kanunu yürürlüðe girmiþtir. Böylece Büyükþehir Belediyeleri’nin yerel halka karþý görev, yetki ve sorumluluklarý ile birlikte artan iþ yüküne paralel Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði (ÝSG)’ne yönelik sorumluluklarý da artmýþtýr. Büyükþehir Belediyeleri organizasyonel açýdan fonksiyonel örgüt yapýsýna sahip yapýlardýr. Bu yapý içerisinde ÝSG mevzuatýna en uygun þekilde hareket edilmesini saðlamak için ÝSG birimlerinin organizasyonel yapý içerisinde örgüt teorileri ve yetki türleri kapsamýnda nerede yapýlandýrýlmasý gerektiði büyük önem arz etmektedir.
Bu çalýþmada içerik analizi ve literatür analizi yöntemleri kullanýlarak Türkiye’de faaliyet gösteren büyükþehir belediyeleri ve baðlý kuruluþlarýnýn ÝSG’ye dair kurumsal yapýlarý örgüt teorileri ve yetki türleri açýsýndan deðerlendirmeye tabi tutulmuþtur. Büyükþehir belediyeleri ve baðlý kuruluþlarýnýn birçoðunda ÝSG birimlerinin fonksiyonel örgüt yapýsýna uygun harcama yetkilisinin hemen altýnda müdürlük þekilde yapýlandýrdýðý gözlenmiþtir.
Bu çalýþmada sonuç itibari ile ÝSG mevzuatý baðlamýnda büyükþehir belediyelerinde beklenilen sonuçlarýn elde edilebilmesi için fonksiyonel örgüt yapýsý içerisinde ÝSG birimlerinin kurmay yetki kullanan birimler þeklinde tepe yönetimine baðlý biçimde yapýlandýrýlmasý gerektiði sonucuna varýlmýþtýr.
Çalýþmanýn hipotezi: Literatür ve içerik analizi yöntemleri kullanýlarak ÝSG birimlerinin büyükþehir belediyeleri ve baðlý kuruluþlarýnda fonksiyonel yetki yerine kurmay yetki ile donatýlmasý halinde ÝSG hizmetlerinin daha etkin, verimli, kaliteli ve sürekli verilebileceði savý oluþturmaktadýr.
Amaç: Bu çalýþmamýzda büyükþehir belediyelerinin iþ saðlýðý ve güvenliði mevzuatý kapsamýnda organizasyonel yapýsý içinde bahsi geçen birimlerin nerede örgütlediði nerede yapýlandýrdýðý ve en etkin ve en doðru olan yapýlanmanýn hangisi olduðu hususunda çalýþtýk.
Kapsam: Büyükþehir belediyeleri ve baðlý kuruluþlarý ile bu kuruluþlarýn organizasyonel yapýlarý oluþturmaktadýr.
Sýnýrlýklar: Toplamda 30 büyükþehir ve 33 baðlý kuruluþun 13 tanesinin web sayfasýnda kurumsal yapý ve ÝSG birimleri olmamasý nedeniyle tüm belediyelerin ve baðlý kuruluþlarýn kurumsal yapýlarýna eriþilmemiþ olmasý en önemli sýnýrlýlýðý oluþturmuþtur. Ayrýca çalýþma esnasýnda kimi büyükþehir belediyeleri ile baðlý kuruluþlarýnýn kurumsal yapýlarýnda ÝSG’yi de kapsayan deðiþimler de baþka bir sýnýrlýlýðý meydana getirmiþtir.
.Yöntem: Bu çalýþmada ilk olarak 30 Büyükþehir Belediyesi ve bu belediyelere baðlý 33 kuruluþun organizasyon þemasýna Aralýk 2016 ve Aralýk 2017 tarihleri arasýnda web sayfalarýndan ulaþýlmýþtýr Organizasyon þemalarýnda detaylý bilgi bulunmayan kurumlarýn yetkilileri mülakatlar yapýlmýþtýr. Eriþilebilen 24 büyükþehir belediyesi ve 26 baðlý kuruluþ göz önünde bulundurularak aþaðýdaki sonuçlara ulaþýlmýþtýr. Bu çalýþmada içerik analizi ve literatür analizi yöntemleri kullanýlarak Türkiye’de faaliyet gösteren büyükþehir belediyeleri ve baðlý kuruluþlarýnýn ÝSG’ye dair kurumsal yapýlarý örgüt teorileri ve yetki türleri açýsýndan deðerlendirmeye tabi tutulmuþtur.
Bulgular: Çalýþmaya 50 kuruluþ dâhil edilmiþtir. Bu kuruluþlardan 24 tanesi büyükþehir belediyesi 26 tanesi ile büyükþehir belediyelerine baðlý kuruluþlardan oluþmaktadýr. Veriler analiz edildiðinde ÝSG müdürlük/birimlerin % 42 oranýnda insan kaynaklarý ve eðitim daire baþkanlýðýna, %22 oranýnda saðlýk (ve sosyal) iþler daire baþkanlýðýna, %14 oranýnda destek hizmetleri daire baþkanlýðýna baðlý olacak þekilde yapýlandýrýldýðý gözlenmektedir. Ayrýca çok kýsmi biçimde genel müdür yardýmcýsýna, genel müdüre, çevre koruma ve kontrol iþleri daire baþkanlýðýna, fen iþleri daire baþkanlýðýna, planlama yatýrým ve inþaat dairesi baþkanlýðýna ve iþletmeler dairesi baþkanlýðýna baðlý olarak yapýlandýrýlan ÝSG birimleri de mevcuttur.
Organizasyon þemasýnda iþ saðlýðý ve güvenliði çalýþmalarýnýn hangi yapý altýnda yürütülmekte olduðu incelendiðinde; %80’nin þube müdürlüðü, %10’nun ise Þube Müdürlüðü altýnda birim olarak yapýlandýrýldýðý tespit edilmiþtir.
Sonuç: Kurmay yetki kurgusu göz önünde bulundurularak tepe yönetimine baðlý biçimde yapýlandýrýlan ÝSG birimleri aþaðýda gösterilmiþtir. Söz konusu yapýlanmalardan birisi Samsun Büyükþehir Belediyesi’nin baðlý kuruluþu SASKÝ ve Van Büyükþehir Belediyesi’nin baðlý kuruluþu VASKÝ’de uygulanmaktadýr. Bu iki uygulama kurmay yetki savunusunu en güçlü þekilde ortaya koyan önemli örnekler olarak ön plana çýkmaktadýr. Fakat ÝSG uygulamalarýnda ortaya koyulan bu organizasyonel yapý kurmay yetki üzerinden deðil bu organizasyonlarda da fonksiyonel yetki üzerinden görev ifa etmektedir. Burada bahsi geçen ÝSG birimlerinden beklenen tepe yöneticisine danýþmanlýk ve sorunlar ile ilgili çözüm önerileri sunarak teknik anlamda sürece destek olmak þeklindedir. Stratejik karar verebilme yetisine sahip olan birimler organizasyonel anlamda tepe yönetimi içerisinde sayýlmaktadýr.
Baðlý kuruluþlarda stratejik karar verme yeteneði bulunan bir diðer mevki, genel müdür yardýmcýlýklarýdýr. Büyükþehir Belediyelerinin baðlý kuruluþlarý açýsýndan genel müdür yardýmcýlýðýna baðlý yapýlanmýþ ÝSG Müdürlükleri; Adana ASKÝ, Konya KOSKÝ, Malatya MASKÝ olarak sýralanabilir. Fakat burada da kurmay yetkiden ziyade fonksiyonel yetki kullanan birimler þeklinde bahsi geçen müdürlüklerin örgütlendiði ve bizzat uygulamaya yönelik süreçleri takip ettikleri ifade edilebilir.
Türkiye’nin en önde gelen metropoliten yönetimleri olan Ýstanbul, Ankara ve Ýzmir Büyükþehir Belediyeleri ve baðlý kuruluþlarýnda kurmay yetki ya da fonksiyonel yetki baðlamýnda tepe yönetimine ÝSG birimlerinin baðlanmamýþ olmasý diðer büyükþehir belediyelerine ve baðlý kuruluþlarýnda olumsuz örnekler teþkil etmektedir. Çünkü bu güne kadar Türkiye’deki tüm yerel yönetimlerin lokomotif görevini öncü belediye olma özelliðini bu üç belediye götürmektedir.
Büyükþehir belediyelerinde ÝSG’ de mevcut yapýlanma ile bu kuruluþlarýn nüfuslarý ile orantýlý iþ yüklerine paralel ÝSG konularýnda bir çok hukuki, siyasi, idari, iktisadi ve toplumsal sorunu yaþayabileceði endiþesini ortaya çýkarmaktadýr.
Anahtar Kelimeler: Ýþ Saðlýðý ve Güvenliði, Büyükþehir Belediyeleri, Organizasyonel Yapý, Fonksiyonel Yetki, Kurmay yetki
|
