Giriþ: Tüm dünyada iþ kazalarý, meslek hastalýklarý ve bunlara baðlý meydana gelen ölümler her geçen gün daha da fazla önem kazanmýþtýr. Günümüzde teknolojideki geliþmeler, üretimin ve rekabetin büyük ölçüde artmasý, çalýþanlarýn saðlýðýna ve iþ güvenliðine yönelik tehlikeleri daha da artýrmaktadýr. Özellikle sanayileþmenin ve yeni üretim yöntemlerinin ön plana çýktýðý 20. yüzyýl, yoðun makineleþmenin neden olduðu iþ kazalarý sonucu ölümler ve uzuv kayýplarýnýn arttýðý bir yüzyýl olmuþtur. Bu itibarla; iþyerlerinde iþin yürütülmesi sýrasýnda doðan olumsuz þartlardan çalýþanlarý korumak, üretimin devamýný saðlamak ve verimliliði artýrmak için yapýlan çalýþmalarý ifade eden “iþ saðlýðý ve güvenliði” (ÝSG) kavramý, sanayinin ve teknolojinin geliþmesine paralel olarak önem kazanmýþtýr. Avrupa Birliði’ne hazýrlýk süreciyle ülkemiz için ‘iþ saðlýðý ve güvenliði’ daha da önem kazanmýþtýr. Avrupa Birliði’ne girme çabalarý, iþçi saðlýðý ve iþ güvenliði konusuna olumlu yönde etki yapmýþ ve standartlarýmýzý geliþmiþ ülkelerin standartlarý seviyesine getirme zorunluluðunu ortaya çýkarmýþtýr. Amaç: Bu çalýþmada SGK 2010-2015 Ýstatistik Yýllýðý verileriyle “iþ kollarýndaki” iþ kazasý, meslek hastalýklarý ve ölüm hýzlarýnýn; sigortalý iþçi sayýsýna göre standardize edilerek deðerlendirilmesi ve AB sonuçlarýyla kýyaslanmasý amaçlanmýþtýr. Kapsam: 2010-2015 SGK Ýstatistik Yýllýðý’ndan iþ kollarýnda çalýþan “4-1/a zorunlu sigortalý” sayýsý ve iþ kollarýnda göre iþ kazasý, meslek hastalýðý ve bu nedenlerle oluþan ölüm sayýlarý alýnmýþtýr. Sýnýrlýklar: Ülkemizde iþ kazasý ve meslek hastalýklarýnýn bildiriminde geliþmeler yaþansa da hala yetersiz olduðundan, yapýlan standardizasyonlar tam anlamýyla gerçek durumu yansýtamamaktadýr. Yöntem: Çalýþmada iþ kollarýna göre iþ kazasý, meslek hastalýðý ve bu nedenlerle oluþan ölüm sayýlarý 2010-2015 SGK Ýstatistik Yýllýðýndan alýnmýþ, iþ kollarýnda çalýþan “4-1/a zorunlu sigortalý” sayýsýna göre standardize edilerek verilmiþtir. Karýþtýrýcý deðiþkenlerin etkilerini kontrol etmek amacýyla yapýlan indirekt standardizasyon yöntemi kullanýlmýþtýr. Ýþ kazasý standardizasyonunda Türkiye Genel Ýþ Kazasý Hýzý = Ýþ Kazasý Sayýsý / Zorunlu Sigortalý Ýþçi Sayýsý (4-1/a), Ýncelenen Nüfusta Beklenen Ýþ Kazasý Sayýsý = Ýncelenen Nüfus (Ýþçi Sayýsý) x Türkiye Genel Ýþ Kazasý Hýzý, Ýncelenen Nüfusta Standardize Oran = (Gözlenen Sayýsý / Beklenen Sayýsý) x 100 formülleri kullanýlmýþtýr. Bulgular: Ýþ Kollarýnda Ýþ Kazalarýnýn Standardizasyonu’na bakýldýðýnda, incelenen tüm yýllarýn zirvesinde oraný %1063-2843 arasýnda deðiþen “Kömür ve Linyit Çýkartýlmasý” mevcuttur. Ýkinci sýrada oraný %478-531 arasýnda deðiþen “Ana Metal Sanayi” yer almaktadýr. 2013 yýlýnýn ikinci sýrasýnda ise %601 oranýyla “Havayolu Taþýmacýlýðý” bulunmaktadýr. Ayný iþ kolu 2015 yýlýnda %389, 2014 yýlýnda %370 oranla üçüncü sýrada yer almasýna raðmen; daha önceki yýllarda ilk onda bulunmamaktadýr. “Metalik Olmayan Ürünler Ýmalatý” sürekli ilk onda hatta bazý yýllarda ilk beþtedir. Ýþ Kollarýnda Meslek Hastalýklarýnýn Standardizasyonu’na bakýldýðýnda, sonuçlarýn yýllara göre farklýlýklar gösterdiði görülmektedir. Listede genel olarak birinci sýrada “Kömür ve Linyit Çýkartýlmasý” iþ kolu yer almaktadýr. “Metalik Olmayan Ürünler Ýmalatý” 2010-2012 yýllarý sýralamasýnda ilk 10’da bulunmazken; 2014-2015 yýllarýnda %759 ve %605 oranlarýyla sýrasýyla üçüncü ve ikinci sýrada yer aldýðý görülmektedir. 2012 ve 2014 yýllarýnda %1342 ila %1441 oranlarýyla sýrasýyla ikinci ve birinci sýrada yer alan “Hane Halklarý Tarafýndan Kendi Ýhtiyaç Faaliyetleri” bulunmaktadýr. Ýncelenen altý yýlýn beþinde %308-1728 arasýndaki oranlarla “Diðer Ulaþým Araçlarý Ýmalatý” ikinci ve dördüncü sýralarda yer almýþtýr. Bu iþ kolu 2012 sýralamasýnda ilk 10’da bulunmamaktadýr. “Makine ve Ekipman Kurulumu ve Onarýmý” 2010-2011 yýllarýnda sýrasýyla %650-856 oranýyla üçüncü sýrada yer alýrken; bu oran ilerleyen yýllarda ciddi oranda ve 2015 yýlýnda bu iþ kolu ilk 10 sýralamasýnda yer almamýþtýr. Ölümlerin Standardizasyonu’na bakýldýðýnda birinci sýrada yer alan iþ kolu, %710-7482 arasýnda deðiþen oranlarla hemen her yýl farklýlýklar göstermektedir. 2010-2011 yýllarýnda %7400 ile “Yaratýcý Sanatlar ve Eðlence Faaliyetleri” birinci; %1017-1286’lýk oranlarýyla “Uluslararasý Örgüt ve Temsilcilik Faaliyetleri” iþ kolu üçüncü; %905-1614 oranlarýyla “Kütüphane Arþiv ve Müzeler” sýrasýyla dördüncü ve ikinci sýrada yer almýþtýr. 2012 yýlýnda ise %710 ile “Kumar ve Müþterek Bahis Faaliyetleri” ilk sýradadýr. 2013 yýlýnda %813 ile “Ham Petrol ve Doðalgaz Çýkarýmý” ilk sýrada yer almýþtýr. 2014’de iþ kazalarý ve meslek hastalýklarý standardizasyonunun da birincisi olan “Kömür ve Linyit Çýkartýlmasý” %6644’lük oranla zirvede yer almýþtýr. Bu iþ kolu ayrýca altý yýllýk sýralamalarda devamlý ilk beþte yer alan tek iþ koludur. 2015’te ise %747 ile “Diðer Madencilik ve Taþ Ocaklarý” ilk sýrada yer almýþtýr. 2015 sýralamasýnda ikinci sýrayý, tüm yýllarda ilk beþten hiç çýkmayan ’Kömür ve Linyit Çýkarýlmasý’ iþ kolu almýþtýr. Sonuç: Ýþ kazalarý ve meslek hastalýklarý aðýrlýklý olarak Kömür Madenciliði, Metal Sanayi, Ýnþaat, Motorlu Kara Taþýtlarý Ýmalatý iþ kollarýnda yoðunlaþmaktadýr. Ölümlü iþ kazalarý da aðýrlýklý olarak bu iþ kollarýnda görülmektedir. Standardize edilen deðerler ayný yýllara ait Avrupa Birliði deðerleriyle karþýlaþtýrýldýðýnda ülkemizdeki sonuçlarýn ciddi oranda yüksek olduðu görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: SGK, Ýþ Kazasý, Meslek Hastalýðý, Ölüm Hýzý, Standardizasyon, Avrupa Birliði
|
