Ýnsan yaþamýnýn doðal bir sonucu olarak katý atýklar oluþmakta ve yaþam kalitesini yükseltmek için bu atýklarýn ortadan kaldýrýlmasý gerekmektedir. Atýklar için çeþitli tanýmlar yapýlmaktadýr. Atýk olgusunu “sahibinin istemediði ancak ekonomik deðeri olan ve toplumun menfaati gereði toplanýp fen ve sanat kurallarýna, bilimsel esaslara, mühendislik prensiplerine görebertaraf edilmesi gereken þeyler” biçiminde tanýmlarken, Katý Atýklarýn Kontrolü Yönetmeliði’nde ise “katý atýk”, “üreticisi tarafýndan atýlmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunmasý bakýmýndan, düzenli bir þekilde bertaraf edilmesi gereken katý maddeler ve arýtma çamuru” olarak tanýmlanmaktadýr. Deðiþen ve geliþen yaþam koþullarý sonucunda insanlarýn evsel, sosyal ve endüstriyel aktiviteleri sonucu oluþan katý atýklarýn doðru bir þekilde yönetimi önem kazanmýþtýr. Yakýn zamana kadar yetersiz katý atýk yönetimi uygulamalarýndan ortaya çýkabilecek çevresel tehlikelerin boyutlarýnýn iyi deðerlendirilmemiþ olmasý bir takým riskleri ortaya çýkmasýna ve doðal olarak bu alana önem verilmesine neden olmuþtur. Son yýllarda katý atýklarýn toplanmasý, biriktirilmesi ve bertaraf edilmesi ile ilgili uygulamalarýn geliþme göstermesi sürecinin hýzlandýðýný görmekteyiz. Katý atýklar kaynaklarýna göre Evsel Katý Atýklar, Endüstriyel Nitelikli Katý Atýklar (Tehlikeli ve Tehlikesiz Atýklar), Týbbi Katý Atýklar ve Özel Katý Atýklar olmak üzere dört grupta toplanmaktadýr. Katý atýk, tehlikeli atýklar, sývý atýklar ve atmosferik gazlar haricindeki tüm atýk maddeleri kapsayan çok genel bir kavram olmasýna raðmen kentsel katý atýklar, mesken, ticari, kurumsal, inþaat-yýkým ve kentsel hizmetler gibi sebeplerden kaynaklanmaktadýr. Ýnsan faaliyetleri sonucu oluþan katý atýk sorununun giderilmesinde kullanýlan yöntemleri düzensiz depolama, düzenli depolama, kompostlama, tekrar kullaným, geri dönüþüm, geri kazaným ve yakma þeklinde sýnýflandýrmak mümkündür. Türkiye’nin de içinde yer aldýðý geliþmekte olan ülkelerdeki Hýzlý nüfus artýþý, endüstriyel geliþme ve kentleþme gibi olgular, kentlerinde katý atýk sorunlarýný beraberinde getirmiþtir. Bu sorunlar ise günümüze kadar kentlerde atýk yönetiminde yaygýn bir þekilde uygulanan toplama, taþýma ve depolamadan oluþan sistemlerin daha etkin ve yerinde kullanýlmasýný zorunlu hale getirmiþtir. Yerel yönetimlerce yürütülen ve katý atýk yönetimi olarak adlandýrýlan bu hizmetlerin zaman içindeki deðiþiminin deðerlendirilmesi bu süreçler açýsýndan faydalý olacaktýr.
Amaç: Bu araþtýrma Türkiye’deki tüm belediyeler tarafýndan toplanan atýklarýn 1994-2016 yýllarý arasýndaki deðiþimin farklý parametrelere göre deðerlendirilmesi amacýyla gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn evrenini Türkiye’de yer alan tüm belediyeler oluþturmaktadýr. Yöntem: Araþtýrma Türkiye Ýstatistik Kurumu 2017 yýlý çevre istatistiði verileri ile gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmaya Türkiye’deki toplam 1397 belediyeden toplanan veriler doðrultusunda hazýrlanan; 1994-2016 yýllarý arasýndaki toplam nüfus, toplam belediye sayýsý, toplam belediye nüfusu, atýk hizmeti verilen belediye sayýsý, atýk hizmeti verilen belediye nüfusu, atýk hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oraný (%), oluþan toplam belediye atýk miktarý (Bin ton/yýl), toplanan atýk miktarý (Bin ton/yýl), Kiþi baþý ortalama atýk miktarý (Kg/kiþi-gün), Bertaraf/geri kazaným yöntemleri ve belediye atýk miktarý (Bin ton/yýl) deðiþkenlerinin zaman içindeki deðiþimi araþtýrýlmýþtýr. Araþtýrmadan elde edilen verilerin analizinde, SPSS (Statistical Package for Social Science) 13.0 programýnda basit istatistik iþlemlere tabi tutularak (frekans ve yüzde olarak) yorumlanmýþtýr. Bulgular: 1994 yýlýnda Türkiye nüfusu 62.810.111 kiþiden 2016 yýlýnda 79.814.871 kiþiye yükselmiþ olup %27,07 oranýnda artýþ görülmektedir. Toplam belediye nüfusu incelendiðinde 1994 yýlýnda 47.597.657 kiþi, 2016 yýlýnda ise 74.911.343 kiþi olup artýþ oraný %57.38’dir. Atýk hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oraný 1994 yýlýnda %71 iken 2016 yýlýnda %93’e çýkmýþtýr. Oluþan toplam belediye atýk miktarý (Bin ton/yýl) olarak ölçüldüðünde 1994 yýlýnda 23.448 iken, %43.87 oranýnda artýþ göstererek 2016 yýlýnda 33.763 olarak tespit edilmiþtir. Toplanan atýk miktarý (Bin ton/yýl) olarak deðerlendirildiðinde 1994 yýlýnda 17.757, 2016 yýlýnda 31.584 olup, 1994 yýlý için belediyelerde oluþan atýk miktarýnýn %75.73’ü toplanýrken, 2016 yýlýnda bu oran %93.55 olarak gerçekleþmiþtir.
Sonuç: Belediye nüfusundaki artýþ toplam nüfus artýþýna göre çok daha yüksek olduðundan, belediye atýk yönetim sistemlerinin öneminin giderek artýþ göstermesi ve ortaya çýkabilecek halk saðlýðý sorunlarýnýn kontrol altýna alýnmasýný kaçýnýlmaz olarak ortaya koymaktadýr. Çalýþma kapsamýnda ulaþýlan veriler ýþýðýnda Türkiye’de belediyeler tarafýndan ortaya çýkan atýklarýn yýllar içinde artan oranlarda kontrol altýna alýndýðý deðerlendirilmektedir. 2016 yýlýnda %93.55 gibi yüksek bir orana ulaþýlmýþ olsa da, halk saðlýðý açýsýndan toplumun tamamýný ilgilendiren bu tür önemli bir risk alanýnda ortaya çýkan atýklarýn tamamýnýn belediyeler tarafýndan bertaraf edilmesi gerektiði vurgulanmaktadýr.
Anahtar Kelimeler: Atýk, Belediye, Halk, Saðlýk, Bertaraf.
|
