|
Ýnsan yaþamýnda karþýlamasý gereken temel gereksinimleri olan yemek, nefes almak, boþaltým kadar önemli bir fizyolojik gereksinimi de “uyku”dur. Uyku; organizmanýn çevreyle iletiþiminin, deðiþik þiddetle uyaranla geri döndürülebilir biçimde geçici, kýsmi ve periyodik olarak kaybolmasý durumu olarak tanýmlanmaktadýr. Saðlýðýn önemli bir deðiþkeni olarak görülen uyku, bireyin yaþam kalitesi ve iyilik durumunu etkileyen önemli bir parametre olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Günümüzde uyku kalitesi, üzerinde önemle durulan bir kavramdýr. Bunun nedenleri; uyku ile ilgili yakýnmalarýn oldukça yaygýn olmasý, kötü uyku kalitesinin birçok týbbi hastalýðýn bir belirtisi olabileceði ve uyku saðlýðý ile fiziksel ve psikolojik iyilik arasýnda güçlü iliþki bulunmasý olarak sýralanmaktadýr. Yapýlan çalýþmalar eriþkin bireylerin %15-35’inde uykuya dalma ve uykuyu sürdürme güçlüðü gibi uyku kalitesini ilgilendiren bozukluklarýn olduðunu göstermektedir. Ýkincisi ise, kötü uyku kalitesinin birçok týbbi hastalýðýn belirtisi olabileceðidir. Kaliteli bir uyku sonrasýnda bedenin dinlenmesi, beyin iþlevlerinin güçlenmesi, düzenlenmesini ve onarýlmasý saðlanarak, bireyin yeni güne hazýrlanmasý, günlük yaþam aktivitelerini etkin bir þekilde sürdürmesini saðlamaktadýr. Bu gereksinim uykunun, toplam uyku süresi, uyku latensi, uyku düzeni gibi farklý yönleri bulunmaktadýr. Bunlardan biri de uyku kalitesidir. Uyku kalitesi bireyin uyandýktan sonra kendini zinde, formda ve yeni bir güne hazýr hissetmesidir. Uyku günlük yaþamýn bir sure için kesintiye uðramasý ya da boþa geçen zaman olmayýp, zihinsel ve fiziksel saðlýðýmýzý için önemli olan ve yaþamýmýzýn üçte birini kapsayan aktif bir dönemdir.
Bilimsel olarak yaklaþýk 85 türde uyku hastalýðý mevcuttur. Bunlarýn çoðu kiþinin yaþam kalitesinde azalmaya veya saðlýðýnda bozulmaya neden olmaktadýr. Bazý uyku bozukluklarý uykuya dalma veya sürdürme güçlüðüne yol açar. Diðer uyku bozukluklarý gündüz aþýrý uykululuða neden olur. Vücudun biyolojik saati ile ilgili sorunlar kiþilerin günün yanlýþ zamanýnda uykulu olmasýna neden olur. Uykuda yürüme, altýný ýslatma, kabuslar ve diðer sorunlar da uykuyu kesintiye uðratabilir. Bazý uyku hastalýklarý ise yaþamý tehdit edici boyuttadýr. Amaç: Bu araþtýrma spor bilimleri fakültesinde çalýþanlarýn uyku kalitesi ve uyku kalitesini etkileyen etmenleri incelemek amacýyla tanýmlayýcý olarak gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Yapýlan bu çalýþmanýn evrenini Ýstanbul Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesinde görev yapan tüm akademik ve idari personelden oluþmaktadýr. Yöntem: Araþtýrma Spor Bilimleri Fakültesinde görev yapan 45 akademik ve idari personelin tümüyle yapýlmasý hedeflenmiþtir. Çalýþma 15 Ocak-15 Þubat 2018 tarihleri arasýnda yürütülmüþ olup, herhangi bir örneklem yöntemi kullanýlmamýþtýr. Veriler araþtýrmacýlar tarafýndan hazýrlanan sosyodemografik özellikleri sorgulama formu ile Pittsburgh Uyku Kalitesi Ýndeksi (PUKÝ) aracýlýðýyla toplanmýþtýr. PUKÝ, son bir ay içerisindeki uyku kalitesi ve uyku bozukluðunun tipi ve þiddeti konusunda bilgi saðlayan bir özbildirim ölçeðidir. Birey tanýtým formu; çalýþanlarýn tanýtýcý özelliklerinin belirlenmesine yönelik sorulardan oluþmuþtur. Ýndeksin, ülkemizde geçerliði ve güvenilirliði yapýlmýþ olup, Türk toplumuna uygun olduðu belirlenmiþtir. Cronbach alfa iç tutarlýlýk katsayýsý 0.80 olarak saptanmýþtýr PUKÝ’nin deðerlendirilmesinde 18 madde puanlamaya katýlýr. Her bir madde 0-3 puan üzerinden deðerlendirilmektedir ve 7 bileþen puanýnýn toplamý, toplam PUKÝ puanýný oluþturur. Toplam puan 0-21 arasýnda bir deðere sahiptir, toplam puanýn yüksek oluþu uyku kalitesinin kötü olduðunu göstermektedir. Toplam PUKÝ puanýnýn ≤5 olmasý “iyi uyku kalitesi”ni, >5 olmasý ise “kötü uyku kalitesi”ni göstermektedir. Araþtýrmadan elde edilen verilerin analizi, SPSS (Statistical Package for Social Science) 13.0 programýnda basit istatistik iþlemler, aritmetik ortalama, standart sapma, iki ortalama arasýndaki farkýn önemlilik testi, varyans analizi, korelasyon, Kruskal Wallis testi kullanýlarak yapýlmýþtýr.
Bulgular: Araþtýrmamýza toplam 40 çalýþan katýlmýþ olup, bunlarýn 19’u (%47,5) kadýn, 21’i (%52,5) erkektir. Tüm katýlýmcýlarýn yaþ ortalamasý 35,85±9,88 olup kadýnlarýn yaþ ortalamasý 37,26±11,47 erkeklerin yaþ ortalamasý 34,57±8,27 olup istatistiksel olarak aralarýnda anlamlý bir fark yoktur. (P>0,05) Katýlýmcýlarýn 23’ü evli, 17’si bekâr olup, evli olanlarýn 20’sinin çocuk sahibi olduðu ve 35’inin (%87,5) kendilerine ait bir odalarýnýn olduðunu belirtmiþlerdir. Katýlýmcýlara günlük çalýþma süreleri sorulduðunda 14 kiþi 8 saat ve üzerinde, 11kiþi 7 saat, 12 kiþide 6 saat çalýþtýklarýný beyan etmiþlerdir. Çalýþmamýza katýlanlarýn %50’i 10 yýldan fazla çalýþtýklarýný belirtirken, %37,5’i aktif spor yapmadýklarýný, %80’ni de kronik bir hastalýðýnýn olmadýðýný belirtmiþleridir. Katýlýmcýlarýn sigara içme durumlarý sorgulandýðýnda 15’i sigara kullandýklarýný, sigara kullananlarýn da %53,3’nün 10 yýldan daha uzun süredir sigara kullandýklarý tespit edilmiþtir. Uyku kalitesi açýsýndan yapýlan deðerlendirmede katýlýmcýlarýn %73’ü ayný saate yatmadýklarýný belirtirken, %82,1’i akþamlarý kafeinli içecek tükettikleri belirlenmiþtir. Araþtýrmaya katýlan çalýþanlarýn PUKÝ toplam puan ortalamalarý 5.47±2.48 olup, %46.5’inin uyku kalitesinin kötü olduðu bulunmuþtur. Çalýþanlarýn, yaþa, medeni duruma ve çocuk sahibi olmalarý açýsýndan PUKÝ toplam puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir fark olmadýðý saptanmýþtýr (p>0.05) Kafein pek çok gýda maddesinde bulunmakla birlikte, en fazla bulunduðu madde kahvedir. Kafeinin uyku kalitesini etkilediðini, uykuya dalmayý zorlaþtýrdýðýný ve uykunun bölünmesine neden olduðunu gösteren pek çok çalýþma bulunmaktadýr. Araþtýrmamýzda çalýþanlarýn kafein alma durumu ile PUKÝ toplam puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir fark olduðu saptanmýþtýr (p>0.05).
Sonuç: Çalýþanlarýn uyku kalitesinin incelenmesi amacýyla yapýlan çalýþma sonucunda, çalýþanlarýn uyku kalitesinin kötü olduðu, kafeinli içecek tüketen, çalýþanlarýn uyku kalitesinin daha kötü olduðu bulunmuþtur. Bunun yanýnda uyku kalitesi kötü olan çalýþanlarýn dinlenmiþ olarak uyanmadýklarý ve iþyerinde verimliliklerinin azaldýðý düþünülmektedir. Bu bulgular doðrultusunda çalýþanlarýn uyku kalitesini arttýrmak için, kafeinli içecek tüketimi ve uyku kalitesi arasýndaki iliþki konusunda farkýndalýðýnýn arttýrýlmasý, uyku hijyeni konusunda çalýþanlara yönelik seminer ve konferanslarýn düzenlenmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Pittsburgh Uyku Kalitesi, Çalýþan, Saðlýk
|