Týbbi atýklarla ilgili ülkemizdeki ilk yasal düzenlemenin 22/7/2005 tarihinde 25883 sayýlý Resmî Gazete’de yayýmlanan Týbbi Atýklarýn Kontrolü Yönetmeliði olup, 25/01/2017 tarihinde yönetmeliðin yeni þekli yayýnlanmýþtýr. Týbbi atýklar saðlýk kuruluþlarýnda teþhis ve tedavi sýrasýnda ortaya çýkan atýklardýr. Enfeksiyon yapýcý atýklarý, patolojik atýklarý ve kesici-delici atýklar týbbi atýk olarak tanýmlanmaktadýr. Ayrýca týbbi atýklar enfeksiyöz, kimyasal veya radyoaktif özellikte de olabilmektedirler. Týbbi atýklarýn, tehlikeli, tehlikesiz, belediye veya ambalaj atýklarý gibi diðer atýklar ile karýþtýrýlmamasý esastýr. Bu nedenle atýklarýn çýktýðý yerde ayrýlmasý büyük önem taþýr. Týbbi atýklarýn çevreye ve insan saðlýðýna zarar verecek þekilde doðrudan veya dolaylý olarak alýcý ortama verilmesi yasaktýr. Týbbi atýklarýn, kaynaðýnda diðer atýklardan ayrý olarak toplanmasý, geçici depolanmasý, taþýnmasý ve bertarafý gerekmektedir. Saðlýk kuruluþlarýnda üretilen atýklarýn %75-80’i evsel niteliktedir. Geri kalan kýsým enfeksiyöz atýklar, kesici-delici özellikteki atýklar, kimyasal veya farmasötik atýklar ve radyoaktif atýklardan oluþur. Hastane atýklarýnýn ancak %5-10’unun enfeksiyöz atýk olduðu belirtilmektedir. Týbbi atýklar önemli bir çalýþan saðlýðý ve güvenliði riski kadar, çevrede yer alan diðer canlýlar içinde büyük risk oluþturmaktadýr. Saðlýk çalýþanlarý, mesleki nedenlerle enfekte kan ve vücut sývýlarýna maruz kalmayý takiben önemli mortalite ve morbititeye neden olabilen hepatit B, hepatit C ve insan immün yetmezlik virüsüne (HIV) baðlý enfeksiyon hastalýklarýna yakalanma açýsýndan risk altýndadýr. Dünya Saðlýk Örgütü verilerine göre dünya çapýnda, her yýl yaklaþýk 16 milyar enjeksiyon yapýlmaktadýr. Alýnan tüm önlemlere ve uygulamalara raðmen, güvensiz enjeksiyonlar nedeniyle 33800 yeni HIV, 1.7 milyon hepatit B ve 315000 hepatit C enfeksiyonunun bulaþtýðý belirtilmektedir. Mevzuatýmýza göre saðlýk kuruluþlarý günde 50 kilogramdan fazla týbbi atýk üretmesi durumunda týbbi atýk geçici deposu tesis etmekle, günlük 50 kilograma kadar týbbi atýk üretmesi durumunda geçici týbbi atýk konteyneri bulundurmakla, günlük 1 kilograma kadar týbbi atýk üretmesi durumunda ise en yakýn veya en uygun týbbi atýk geçici deposuna/konteynerine götürmek veya bu atýklarý týbbi atýk toplama aracýna vermekle yükümlüdür. Saðlýk kuruluþlarý, atýklarýnýn toplanmasý, taþýnmasý, sterilizasyonu ve bertarafý için gerekli harcamalarý karþýlamakla yükümlüdür. Bu masraf genel katý atýklarýn taþýnýp yok edilmesi 0.02-0.5 dolar tutarken, týbbi iþlem uygulanmasý atýk maliyetini kilogram baþýna 0.6-2 dolar arttýrmaktadýr. Bu araþtýrma 2014 yýlý sonu itibari ile faaliyette olan ve týbbi atýklarýný ayrý toplamak zorunda olan 1498 saðlýk kuruluþunun 2010-2014 yýllarý arasýndaki göstergelerinin deðerlendirilmesi amacýyla gerçekleþtirilmiþtir. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn evrenini Türkiye’de yer alan ve faaliyette olan 1498 saðlýk kuruluþu oluþturmaktadýr. Yöntem: Araþtýrma Türkiye Ýstatistik Kurumu 2017 yýlý çevre istatistiði verileri ile gerçekleþtirilmiþtir. Araþtýrmaya Türkiye’deki toplam 1498 saðlýk kuruluþundan toplanan veriler doðrultusunda hazýrlanan; 2010-2014 yýllarý arasýndaki saðlýk kuruluþu sayýlarý, toplam týbbi atýk miktarý (kg/yýl) ve hasta baþýna ortalama týbbi atýk miktarý (kg/kiþi) deðiþkenlerinin zaman içindeki deðiþimi araþtýrýlmýþtýr. Araþtýrmadan elde edilen verilerin analizinde, SPSS (Statistical Package for Social Science) 13.0 programýnda basit istatistik iþlemlere tabi tutularak (frekans ve yüzde olarak) yorumlanmýþtýr. Bulgular: 2010 yýlýnda Türkiye de 1398 saðlýk kuruluþundan 59.966.481 kg týbbi atýk toplanýrken bu deðer 2014 yýlýnda 1498 kuruluþ için 74.495.046 kg olarak ölçülmüþtür. 2014 yýlý için toplanan týbbi atýðýn, %68’i düzenli depolama sahalarýnda, %22’si belediye çöplüðünde, %10’u ise yakma tesislerinde bertaraf edilmiþtir. Düzenli depolama sahalarýnda ve belediye çöplüklerinde bertaraf edilen týbbi atýklarýn %84'ünün sterilize edildiði, %16'sýnýn ise sterilize edilmediði hesaplanmýþtýr. Týbbi atýðýn %23’ünün Ýstanbul, %11’inin Ankara, %7’sinin ise Ýzmir’deki saðlýk kuruluþlarýnda toplandýðý tespit edilmiþtir. Hasta baþýna ortalama týbbi atýk miktarlarý (kg/kiþi) hesaplandýðýnda 2010 yýlýnda Saðlýk Bakanlýðý hastanelerinde 0.14 kg/kiþi, Özel hastaneler 0.25 kg/kiþi, Üniversite hastaneleri 0.72 kg/kiþi olarak tespit edilirken bu deðerler 2014 yýlý için sýrayla 0.13, 0.28 ve 0.53 kg/kiþi olarak ölçülmüþtür.
Sonuç: Týbbi atýklarýn diðer atýklardan ayrý toplanmasý ve geri kazanabilir atýklarýn deðerlendirilmesi saðlýk kuruluþlarýnýn ekonomik kayýp yaþamamasý ve ülke ekonomisine katký saðlamasý bakýmýndan önemlidir. Bu kapsamda, çalýþanlar, hasta ve yakýnlarý ve çevreye risk oluþturmadan hizmetlerin sürdürülebilmesi için Týbbi Atýklarýn Kontrolü Yönetmeliði doðrultusunda gerekli tedbirlerin alýnmasý ve verilen eðitimlerin sürdürülmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Týbbi Atýk, Belediye, Halk, Saðlýk, Bertaraf.
|
