Öz: Giriþ: Ýþ kazalarý ve meslek hastalýklarýnýn azaltýlmasý ve iþyerlerinde saðlýklý ve güvenli çalýþma koþullarýnýn oluþturulmasý, ÝSG Yönetim Sistemleri ile mümkündür. Zira, konuyla ilgili verilerinin analizi sonrasý alýnacak ciddi tedbir ve önlemlerin doðruluðu son derece önemlidir. Madencilik sektöründeki kaza sýklýk oranlarý genellikle belirli bir zaman aralýðýnda meydana gelen kaza sayýsý, “iþ günü kaybý” ise “etki derecesi” olarak deðerlendirilmekte olup, sektöre has geliþtirilmiþ kontrol grafikleri ile de takip edilmektedir. Son yýllara ait SGK kayýtlarýna göre Kömür ve Linyit Çýkarýlmasý, Metal Cevheri Madenciliði, Diðer Madencilik ve Taþ Ocaklarý ile Madenciliði Destekleyici Ýþler kategorilerinin bileþimi olan Madencilik Sektöründeki yýllýk kaza sayýsý on binin üzerinde (12.884) olup, yaklaþýk üçte birinin ölümle sonuçlandýðý (381 ölümlü kaza) görülmektedir. Yüz yirmi dokuz bine yaklaþan (128.962) sigortalý çalýþanýn bulunduðu maden sektöründe, Türkiye’de yaþanan iþ kazalarýnýn % 6,82’lik kýsmý bu çalýþma alanýnda meydana gelmektedir. Sektördeki Ölüm Hýzý 295/100 Bin, Kaza Hýzý ise 10/100’dür. Genelde, Yerüstü Maden Sektöründeki iþ kazalarýnda yaþanan iþ günü kayýplarý Beta Daðýlýmýna göre; Yeraltý Maden Sektöründeki iþ günü kayýplarý ise Poisson, Üssel, Weibull ve Lognormal Daðýlýmlara göre modellenmektedir. Keza, saðlýklý istatistiksel analizler ile kaza olasýlýklarý belirlenerek ÝSG Performansýnda ciddi artýþlar saðlanabilecektir. Bununla birlikte, iþ kazalarý verileri ile yapýlacak risk deðerlendirme ve etki analizlerine uygun Çok Deðiþkenli Karar Verme Metotlarýnýn kullanýmý zaruridir. Sektörde karþý karþýya kalýnan tehlikeler göz önüne alýndýðýnda ÝSG konusunda ciddi uygulamalarýn gerektiði görülmektedir. Amaç: Bu araþtýrmada, Çok Deðiþkenli Karar Verme Metotlarýnýn yardýmýyla madencilik sektöründe yaþanan iþ kazalarýnýn alýnan ÝSG tedbirlerin yorumlanabilmesi amaçlanmýþtýr. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn evrenini, açýk ve kapalý maden ocaklarýnda meydana gelen yaralanmalý iþ kazalarý oluþturmaktadýr. Araþtýrma verilerinin toplanmasý ile analizi yaklaþýk on sekiz ay sürmüþtür. Sýnýrlýklar: Araþtýrma, ilgili bölgelerde madencilik sahasýnda son on yýlda (2007-2016) yaþanmýþ yaralanmalý iþ kazalarý ile sýnýrlý tutulmuþtur. Yöntem: Çok Deðiþkenli Karar Verme Metotlarý ile, sonsuz sayýda alternatifler arasýndan karar vericiye destek vermek amacýyla alternatif çözümler üretir. Problemlerin çözümü için geliþtirilen metotlarda çok az ön bilgiye ihtiyaç duyan yöntemlerden, matematiksel programlama tekniklerine ve farklý amaçlar için çok geniþ ön bilgiye ihtiyaç duyan metotlara kadar farklýlýklar göstermektedir. Bu araþtýrmada, Madencilik Sektörünün son on senelik ÝSG tablosu, Çok Deðiþkenli Karar Verme Metotlarýndan Veri Zarflama Analizi (Data Envelopment Analysis) ile deðerlendirilmiþtir. Elde edilen sonuçlar, bu sektörüne yönelik ÝSG faaliyetlerine yön verecek tarzda yorumlanmýþtýr. Bulgular: Türkiye’de Maden Sektöründe yaþanan iþ kazalarýna iliþkin göstergeler dikkate alýnarak, Çok Deðiþkenli Karar Verme Metotlarý kullanýlarak, son on seneye ait veriler, normalizasyonu sonrasý analizi için bilgisayar destekli bir istatistik program kullanýlmýþtýr. Maden Sektöründe ele alýnan “Arama”, “Ýþletme”, “Ön Ýþletme” faaliyetlerine ait (5510 Sayýlý Kanunun Kapsamýnda, Ýþ Göremezlik Ödeneðine Neden Olan Ýþ Kazalarý) verilerinde çýktý deðiþkeni olarak “iþgünü kayýplarý” ele alýnarak, Veri Zarflama Analizi ile yorumlanmýþtýr. Sonuç: Araþtýrmada, maden sektöründe yaþanan iþ kazalarý sonucu geçici iþ göremezlik sayýlarý kapsamýnda (zorunlu sigortalý sayýsýna göre) Veri Zarflama Analizi yapýlarak, performans deðerlendirmesi gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþmada, CCR (girdi yönlü), CRS (çýktý yönlü), BBC (girdi yönlü) ve VRS (çýktý yönlü) performans ölçütlerine göre farklý modeller belirlenmiþtir. Bu modellerin referans kümeleri ile artýk deðerleri ve girdi-çýktý aðýrlýklarýna göre çizelgeler oluþturulmuþtur. Yapýlan analize göre Maden Sektöründe ÝSG faaliyetleri açýsýndan gözle görülür bir iyileþme ihtiyacý görülmektedir. Çünkü yapýlan analiz açýsýndan bakýldýðýnda performansýn ciddi oranda düþüklüðü gözlemlenmektedir. Analizde sektör içi etkinlik oraný % 57,8 olarak bulunmuþtur. Etkinlik analizinde faktörler detaylý incelemesinde, ÝSG tedbirlerinin etkin kullanýmý noktasýnda referans kullaným deðerleri yetersiz bulunmuþtur. Buna göre, etkin olmayan tedbirlerden ötürü, metan kaynaklý kazalar; uygun olmayan ve yeterli bulunmayan tahkimat, cebri havalandýrmadaki hatalar; gaz ölçümlerindeki yetersizlikler ile kiþisel koruyucu kullanýmýnda ihmaller saptanmýþtýr. Diðer yandan, yýllara göre Standardize Ýþ Kazalarý Oranlarýnda da (% 45,3) artýþlar gözlemlenmiþtir. Diðer taraftan, ÝSG faaliyet ve tedbirlerinin deðerlendirmesinde eldeki istatistikî verilere bakarak Çok Deðiþkenli Karar Verme Metotlarý, dolayýsýyla yeni analizlerin kullanýmýný mümkün kýlacaktýr. ÝSG politikalarýnda geçmiþ yýllardaki uygulamalar incelenebilecek ve böylece geleceðe yönelik alternatifli çözümlere ulaþýlabilecektir. Deðerlendirmelerde objektif yöntemleri kullanmakla beraber ölçüt sayýsýnýn fazlalýðý ve tutarlýlýðý, çalýþmalarýn yol gösterici olmasý açýsýndan verimli olacaktýr. Bu sayede ÝSG faaliyetlerinin geliþim süreci daha detaylý kontrol edilebilecektir.
Anahtar Kelimeler: Maden Sektöründe ÝSG, Çok Deðiþkenlik Karar Verme Metotlarý, Sektörel Risk Deðerlendirme, ÝSG Yönetim Sistemleri
|
