|
Giriþ: Doðasý gereði en tehlikeli sektörler arasýnda yer alan tarým faaliyetlerinin en belirgin özelliklerinden biri ne yazýk ki kötü iþ saðlýðý ve güvenliði koþullarýdýr. Yetersiz veri raporu sistemi nedeniyle pek çok olay bildirilmemiþ olmasýna raðmen, kaza oranlarý diðer tüm endüstrilerden daha fazla olan tarým ve ormancýlýk sektöründe en yaygýn kaza türlerinden biri de her yýl binlerce insanýn ölümünden sorumlu olan yüksekten düþme olaylarýdýr. Tarým faaliyetlerinin yürütülmesi esnasýnda hiçbir önlem alýnmamasý ya da kusurlu, uygunsuz veya yanlýþ ekipman kullanýlmasý nedeniyle yüksekten düþmeler sýkça meydana gelir. Yüksekten düþme, kasýt olmaksýzýn meydana gelen beklenmedik olaydýr. Bir kiþi yüksekten düþtüðünde potansiyel enerji (yüksekliðe baðlý olarak) yer çekimi etkisiyle kinetik enerjiye dönüþtürülür. Çarpma anýnda vücut yavaþlamaya girer ve zemine transfer edilen kinetik enerjiye eþit miktarda enerji tekrar vücuda transfer edilir. Yaralanma þeklinde vücut kaybettiði enerjiyi geri emer. Vücutta meydana gelen hasarýn yüksekliðe baðlý olarak arttýðý düþme olaylarý, diðer olaylara göre daha ciddi sonuçlar doðurur. Diðer sektörlere nazaran da ortalamanýn üstünde düþme türü kaza riskine sahip olan tarým, yüksekten düþme olaylarýnýn çok yüksek oranda yaþandýðý sektörlerden birisidir. Yüksekten düþme olaylarýnýn maðdurlarý, türleri, nedenleri veya diðer belirli özellikleri hakkýnda ülkemizde ulusal düzeyde yeterli veri ve çalýþma maalesef yoktur. Bu eksiklik, meydana gelen olaylarýn tam olarak tespit edilip neden ve sonuçlarýnýn ortaya konulmasýný zorlaþtýrmaktadýr. Amaç: Literatürdeki boþluða katký saðlayacaðý deðerlendirilen bu çalýþmanýn amacý yüksekten düþme türü kazalarý inceleyerek düþmeye etki eden önemli faktörleri ortaya koymaktýr. Kapsam: Bu çalýþmada, yüksekten düþme; tarýmsal faaliyetler esnasýnda meydana gelen, ölüm veya yaralanma ile sonuçlanan herhangi bir yükseklikten düþme þeklindeki kazalarý kapsamakla birlikte, kayma, sendeleme, ayný seviyede düþme, saldýrýya ve kasýtlý olarak kendine zarar vermeye baðlý düþmeler, yanan binadan düþmeler ve hareket halindeki araçtan kazaya baðlý düþmeler yüksekten düþme kapsamý dýþýndadýr. Bu çalýþmadaki tarýmsal faaliyetler kavramý 4857 sayýlý Ýþ Kanunu ve buna dayanýlarak hazýrlanan Sanayi, Ticaret, Tarým ve Orman Ýþlerinden Sayýlan Ýþlere Ýliþkin Yönetmelik’te belirtilen tarým ve orman iþlerini kapsamaktadýr. Sýnýrlýklar: Bu çalýþma tarým sektöründe yüksekten düþme türü kaza karakteristikleri hakkýnda seçilmiþ iller örneði ölçeðinde bazý deðerli bulgular ortaya koymaktadýr. Bununla birlikte çalýþmanýn bazý sýnýrlýklarý mevcuttur. Çalýþma, seçilen belirli illerde (Aydýn, Çanakkale, Balýkesir, Burdur, Isparta, Antalya, Bilecik, Afyon, Artvin, Çorum, Amasya, Bingöl, Aðrý, Maraþ, Adýyaman, Adana, Hatay, Mersin) sýnýrlý zaman diliminde (2013 yýlý) yürütülmüþtür. Seçilen örneklem önemli tarým bölgelerindeki bazý illerin tüm kýrsalýný kapsamasýna raðmen, farklý tarým tür ve özelliklerini ihtiva eden diðer coðrafyalar hesaba katýldýðýnda, çalýþmada elde edilen bulgular ülke çapýnda genellemede kullanýlmak için diðer araþtýrmalarla desteklenmeye ihtiyaç duymaktadýr. Yöntem: Bu çalýþmada, seçilmiþ illerin kýrsal alanlarýndaki tarým faaliyetleriyle iliþkili ‘yüksekten düþmeler’ olay raporlarýna dayanýlarak incelenmiþtir. Düþme türü bu kazalarýn tarýmsal faaliyetlerle (tarým/ormancýlýk/hayvancýlýk) iliþkili olanlarý olay tür, sebep ve zamaný, kazanýn þiddeti, maðdurlarýn yaþ ve cinsiyeti ile diðer faktörler yönünden analiz edilmiþtir. Araþtýrmadan elde edilen veriler SPSS 20 istatistik programý ile analiz edilmiþ, güvenirlilik geçerlilik saðlanmýþtýr. Bulgular: Tarýmla iliþkili yüksekten düþmeler genellikle meyve toplama veya aðaç budama esnasýnda aðaçtan düþme þeklindedir. Tarým iliþkili düþmelerin önemli bir kýsmý ölüm veya aðýr yaralanmayla sonuçlanmýþtýr. En fazla düþme, çalýþma saatlerinin sonlarýna doðru meydana gelmiþtir. Düþme türü olaylar yaz ve sonbaharda artmaktadýr. Maðdurlarýn dörtte üçünden fazlasý erkeklerdir. Yaþlýlar diðerlerine göre daha fazla düþme türü kazaya uðramaktadýr. Düþme türü kazalar sadece fiziksel tahribat vermezle kalmayýp, maðdurlarý sinir, korku, endiþe ve depresyon gibi duygular problemler yoluyla da etkiler. Sonuç: Güvenlik bilinci oluþturarak sadece basit çalýþma güvenliði tedbirlerinin uygulanmasýyla tarým sektöründeki kazalarýn önemli bir kýsmý önlenebilir. Yüksekten düþme olaylarýna maruz kalanlarýn düþmeden önce sahip olduðu tipik görüþ þudur: “Bana bir þey olmaz”. Yükseklikten düþme riskini makul ölçüde katlanýlabilir bir seviyeye düþürmek maksadýyla uygun risk kontrol ve önleme tedbirlerini belirlemek için risk deðerlendirmeleri gerekmektedir. Bir dizi potansiyel risk kontrol tedbirlerini tanýmlamak için birçok yaklaþým mevcuttur. Tarým sektörü için, potansiyel risk kontrol tedbirleri þunlar olabilir: Çalýþanlar ve ailelerinde karþý karþýya olduklarý risklerin farkýnda olacak þekilde durumsal farkýndalýk / risk algýsý geliþtirilmelidir. Her seviyede güvenlik ön planda olacak þekilde iþletmeler arasýnda bir kurum kültürü geliþtirilmelidir. Çalýþanlar arasýnda güvenliðin öncelikli husus olduðu bir güvenlik kültürü oluþturulmalýdýr. Elde mevcut teçhizatý uydurarak kullanmaktan ziyade, uygun malzemeye sahipliði artýrarak, iþ güvenliði donanýmýnýn kullanýlabilirlik durumu iyileþtirilmelidir. Yüksekten düþmeleri etkili olarak minimize etmek için emniyetli çalýþma davranýþlarýný teþvik eden, gerekli güvenlik cihaz ve donanýmlarýnýn kullanýmýný saðlatan eðitim ile bilgi ve rehberliði içeren önleme programlarý uygulanmalýdýr. Bu çalýþmanýn sonuçlarýnýn ulusal ölçekteki bilgi boþluðuna yaptýðý fayda yönüyle tarýmda yüksekten düþmelerle ilgili farkýndalýk yaratmaya katký saðlamasý beklenmektedir. Elde edilen bulgular, kýrsal alanda iþ saðlýðý ve güvenliði ile ilgili çalýþma yapan araþtýrmacýlar için deðerli bir referans olacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Ýþ güvenliði, iþ kazalarý, tarým, yüksekten düþme
|