|
Ýþletmelerde olumlu saðlýk ve güvenlik ortamýnýn saðlanmasý, çok disiplinli yaklaþýmla iþ saðlýðý ve güvenliði (ÝSG) çalýþma alaný içinde ele alýnmaktadýr. Mühendislik, týp iþletmecilik gibi disiplinlerin hakim olduðu ÝSG alanýna büyük endüstriyel kazalardan ve Turner’in öncü kitabý “Man Made Disasters” dan (1978) sonra, daha soyut ancak kapsayýcý bir kavram olarak giren güvenlik kültürü, psikoloji ve iletiþim gibi sosyal bilim disiplinlerinden yaralanarak önleyici bir yaklaþýmla özünde tüm çalýþanlarýn sisteme katýlýmýný önerir. ÝSG Yönetiminde doðasý gereði yönetilmesi en çok çaba gerektiren konular, yöneticisinden iþçisine, çalýþanlarla ilgili olanlardýr. Çalýþanlarýn sergiledikleri davranýþlar bir iþyerindeki ÝSG çalýþmalarýnýn en önemli unsurudur, çünkü davranýþçý yaklaþýma göre davranýþlar bulunulan ortama aittir ve çoðu zaman doðru davranýþ kazaya giden yolda “köprüden önceki son çýkýþ”týr. Güvenlik kültürünün bir parçasý olan ve çalýþanlarýn güvenli davranýþlarýna odaklanan “Davranýþ Odaklý Güvenlik” (Behavioral-based safety-BBS), uygulamalý psikolojinin örgütsel davranýþý dönüþtürmek üzere kullandýðý, Skinner tarafýndan temelleri atýlan bir yöntemdir.(Geller, S.E., 1998) DOGY “Sosyal biliþsel kuram”ýn gözlem ve geribildirim tekniklerinden riskli davranýþlarýn azaltýlmasýnda yararlanýr. Evrensel güvenlik kültürünün oluþturulmasý için altý kriterden söz edilmektedir. Bunlar üst yönetimin görünür taahhüdü, orta kademenin sürekli ilgisi, gözetimcilerin performansa odaklanmasý, çalýþanlarýn aktif katýlýmý, sahadaki uygulamalarýn oturtulabilmesi için esnek bir sistem ve güvenliðe iliþkin tüm çalýþanlarýn olumlu algýsýdýr. (U.S Nuclear Regulatory Commission, 2006). Bu ilkelerden de anlaþýlabileceði gibi, davranýþ odaklý güvenlik, saðlýk ve güvenlik kültürünün bir parçasýdýr. Davranýþ odaklý güvenlik yaklaþýmýnda önemli olan; davranýþý dýþardan görüldüðü gibi tanýmlamak, davranýþý ortaya çýkaran faktörün ne olduðu (öncel, tetikleyici) ile davranýþýn sonucunda kiþinin ne elde ettiðinin (pekiþtirici, caydýrýcý) belirlenmesi ve iþletme yönetiminin eylem planlarýnda bu konularda elde edilen bilgiyi kullanmasýdýr. Uluslararasý ÝSG yazýnýnda 90’lý yýllara kadar ele alýnan iþ yerinde kazalarýn azaltýlmasýna yönelik yaklaþýmlar araþtýrýldýðýnda, personel seçimi gibi konular öne çýkarken, davranýþ temelli araþtýrmalarýn nadiren yapýldýðý saptanmýþtýr (Guastello’dan aktaran Geller S.E, 1998). 2000’lerden itibaren uluslararasý ÝSG yazýnýnda DOGY araþtýrma ve uygulama örnekleri paylaþýlsa da (Swartz, S.M, Griffis, S.E, Cho, M., 2009, ÝOSH, 2015, Zhang P.ve diðerleri, 2017, Guo, Hw.B., 2018 ) Türkiye’den uygulama/araþtýrma örneðine nadiren rastlanmakta (Özaydýn, N.A, Tiryaki, A.R., Çalý, Þ.,2006, , Atalay, S. Aydemir, K., 2013, Iþýk,Ý.,Tiryaki,A.R., Vatansever, Ç.,Usta, H.2014), doktora çalýþmasý ise bulunmamaktadýr. Davranýþçý kurama göre, davranýþlarýn sonucu davranýþlarý þekillendirir. Olumlu sonuçlar elde ettiðimizde ayný durumla (tetikleyici) karþýlaþtýðýmýzda ayný davranýþý sergileriz (pekiþtirici), olumsuz bir sonuç elde ettiðimizde ayný durumla karþýlaþtýðýmýzda o davranýþtan vazgeçer yerine bir baþkasýný seçeriz (caydýrýcý). Ayrýca, DOGY sosyal biliþsel kuramýn gözlem ve geribildirim tekniklerinden riskli davranýþlarýn azaltýlmasýnda yararlanýr. Davranýþ odaklý güvenlik yönetimi; çalýþanlarýn da sürece katýldýðý, sonuçlarýnýn ölçülebildiði, iþe yararlýlýðý ispatlanmýþ bir süreçtir ve iþletmeler tarafýndan özellikle güvenli davranýþ alýþkanlýklarýnýn yerleþtirilmesinde önem kazanmaktadýr. (Sulzer-Azaroff,B., Austin,J.,2000) Diðer taraftan, güvenlik kültürü, güvenlik iklimi olgularý da ÝSGYde gittikçe daha çok önem kazanmaktadýr.Türkiye’de ÝSG alanýnýn görece “yeni” bir metodu olan DOGY yaklaþýmý, iþletme ve ÝSG çevrelerinde merak edilen, popüler konulardan biridir. Bu çalýþmada Ýþ saðlýðý ve Güvenliði alanýnda uygulanan bir yaklaþým olan Davranýþ Odaklý Güvenlik Yönetimi teorik arka planý ele alýnmýþ, uluslararasý yazýn ve Türkiye örnekleri taranarak teorik arka plan ortaya koyulmuþtur. Ayrýca, yazarlarýn sahadaki uygulama tecrübelerinden edindikleri bilgiler de bu kavramsal arka planýn desteklenmesinde kullanýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Davranýþ Odaklý Güvenlik Yönetimi, Saðlýk ve Güvenlik Kültürü, Davranýþ Odaklý Güvenlik Yönetiminin Sürdürülebilirliði
|