Giriþ: Dünyada var olan 1,1 milyar tarým iþgücünün yaklaþýk 450 milyonunu sürdürülebilir tarýmsal üretimin kalbi olarak tanýmlanan mevsimlik tarým iþçileri oluþturmaktadýr. Türkiye’deki tarým iþgücünün de yaklaþýk yarýsýný mevsimlik tarým iþçilerinin karþýladýðý tahmin edilmektedir. Geçici ve gezici tarým iþçiliði olmak üzere iki tür mevsimlik tarým iþçiliði çalýþma sistemi bulunmaktadýr. Mevsimlik gezici tarým iþçisi kavramý, asýl ikamet ettiði yerde gece kalmayan, göç ettiði yerde mevsimlik veya iþin doðasýna baðlý geçici süre tarým iþçisi olarak istihdam edilen, bu amaçla geçici mesken kuran ve sezon bitimi evlerine dönenleri ifade etmektedir. Geçici tarým iþçileri ikamet ettikleri yerlerde ya da yakýnlarýnda baþkalarýnýn tarýmsal arazilerinde saatlik, günlük ya da iþ periyoduna baðlý olarak çalýþýrlarken, gezici tarým iþçileri kýsa süreli göçe baðlý olarak hane halkýyla birlikte bulunduklarý yöreden ayrýlýp yeni iþ alanlarýna gelerek çalýþmaktadýrlar. Mevsimlik tarým iþçileri tüm dünyada, saðlýksýz yaþam ve barýnma koþullarý, yetersiz beslenme, kaza ve yaralanmalara yatkýnlýk, üreme saðlýðý sorunlarý, tarým ilaçlarý ve diðer olumsuz etkilere maruziyet, aþýrý sýcak ve soðuk gibi olumsuz çevresel koþullarda çalýþma zorunluluðu, sosyal hizmetlere ve saðlýk hizmetlerine eriþmede yoksunluk gibi çalýþma yaþamýnýn en kötü þartlarýna maruz kalan ve sosyal dýþlanmanýn bütün boyutlarýný yaþayan özel bir risk grubu olarak ele alýnmaktadýr. Mevsimlik tarým iþçileri uygun olmayan þekillerde yolculuk yapmak zorunda býrakýldýklarýndan dolayý her birçok mevsimlik tarým iþçisi trafik kazalarýnda yaþamýný kaybetmekte veya yaralanmaktadýr. Mevsimlik tarým iþçilerinin uygun olmayan barýnma ve beslenme sorunlarý da önemli bir sosyal yaradýr. Tarým iþçilerin çocuklarý çalýþma döneminde eðitimlerini yarýda býrakmak zorunda kalmaktadýrlar. Olumsuz çalýþma koþullarýnda maruz kalýnan kimyasallar mevsimlik iþçilerle birlikte ailelerini de etkilemektedir. Amaç: Tarýmsal üretimin kalbi olan mevsimlik gezici tarým iþçilerinin karýþtýklarý kazalar konusunda ne yazýk ki ulusal düzeyde güvenilir bir istatistiki veri bulunmamaktadýr. Mevsimlik gezici tarým iþçilerinin çalýþma ve yaþam koþullarýnýn iyileþtirilmesine yönelik çabalarýn sonuca ulaþmasýnda doðru ve yeterli verilerin ortaya konulmasý son derece önemlidir. Bu çalýþmanýn amacý seçilen 7 il (Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Eskiþehir, Bolu, Kütahya) kýrsalý örneðinde mevsimlik gezici tarým iþçilerinin olumsuz yaþam, barýnma ve taþýnma koþullarý kaynaklý maruz kaldýklarý kaza türlere ve nedenlerini inceleyerek bir deðerlendirme sunmaktýr. Kapsam: Çalýþma sadece seçilen illerin kýrsal alanlarýnda çalýþan gezici mevsimlik iþçileri kapsamakta olup, diðer iþçiler ve kaza dýþý olaylar bu çalýþmanýn kapsamý dýþýndadýr. Sýnýrlýklar: Bu çalýþma mevsimlik iþçilerin maruz kaldýklarý kaza karakteristikleri hakkýnda seçilmiþ iller örneði ölçeðinde bazý deðerli bulgular ortaya koymaktadýr. Bununla birlikte çalýþmanýn bazý sýnýrlýklarý mevcuttur. Çalýþma, seçilen belirli illerde (Bursa, Kocaeli, Sakarya, Bilecik, Eskiþehir, Bolu, Kütahya) sýnýrlý zaman diliminde (2009-2013 yýllarý) yürütülmüþtür. Seçilen örneklem illerin tüm kýrsalýný kapsamasýna raðmen, farklý tarým tür ve özelliklerini ihtiva eden diðer coðrafyalar hesaba katýldýðýnda, çalýþmada elde edilen bulgular ülke çapýnda genellemede kullanýlmak için diðer araþtýrmalarla desteklenmeye ihtiyaç duymaktadýr. Yöntem: Mevsimlik gezici tarým iþçilerinin kýrsal alanýnda 2009-2014 arasýnda maðdur olarak karýþtýklarý olaylarýn raporlarý istatistiki olarak incelenmiþtir. Veriler kazanýn türü, sebebi, sonucu ve zamaný, maðdurlarýn yaþ ve cinsiyeti ile diðer faktörler yönünden analiz edilmiþtir. Araþtýrmadan elde edilen veriler SPSS 20 istatistik programý ile analiz edilmiþ, güvenirlilik geçerlilik saðlanmýþtýr. Bulgular: Mevsimlik iþçiler, olumsuz saðlýk koþullarýnýn oluþturduðu hastalýklarýn yaný sýra, pestisit zehirlenmesi, düþme, karbondioksit zehirlenmesi, boðulma, ezilme gibi potansiyel kaza tehlikeleriyle de sürekli iç içe yaþamaktadýrlar. Bunlara ilave olarak bu dezavantajlý sosyal azýnlýk grubunun karþýlaþtýðý en önemli risk, emniyetsiz ve aþýrý kalabalýk araçlarla yapýlan taþýma faaliyetleridir. Ekim ve hasat dönemlerinde kazalar yoðunlaþmakta olup, taþýmaya baðlý kazalar sabah 5-8 saatleri arasýnda, genel olarak kazalar da iþ yorgunluðuna da baðlý olarak akþama doðru 15-19 saatleri arasýnda yoðunluk kazanmaktadýr. On dört yaþ altý grubun kazaya maruz kalma oraný da azýmsanmayacak ölçüdedir. Bu durum mevsimlik iþçilerin çocuklarýnýn da risk altýnda bulunduðunu ve çocuk iþçiliðinin hala yaygýn olduðunu göstermektedir. Sonuç: Mevsimlik tarým iþçilerinin sorunlarýna iliþkin farkýndalýðýn artmasýyla bu özel risk grubunun olumsuz yaþam ve çalýþma koþullarýndan kaynaklý kazalara maruziyeti önemli ölçüde azaltýlabilir. Mevsimlik gezici tarým iþçilerinin taþýnma, yaþam ve çalýþma koþullarý, maruz kaldýklarý risk ve kazalarla ilgili daha detaylý veri toplama yoluyla yapýlacak ilave çalýþmalar, bu dezavantajlý grubun karþýlaþtýðý risklerin ortadan kaldýrýlmasý için üretilecek politika ve eðitim programlarýnýn geliþtirilmesine de yardýmcý olacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Mevsimlik gezici tarým iþçileri, kaza, tarým, yaþam koþullarý
|