Sanayileþme ile birlikte artan enerji ihtiyacýyla transformatör daðýtým tesislerinin de kapasiteleri artýrýlmaktadýr. Teknolojik geliþmelerin bir neticesi olarak güvenlik ihtiyacý da buna doðru orantýlý olarak giderek artmaktadýr. Ülkemizde elektrik trafo merkezlerinde bakým ve onarým iþlerinde gerçekleþen ölümlü iþ kazalarýnda bir artýþ gözlemlenmektedir. Trafo bakým ve onarýmýnda çalýþanlarýn karþý karþýya kaldýklarý birçok risk bulunmaktadýr. Bunlar ölümle sonuçlanan elektriðe kapýlma riski, ani patlama riski ve yangýn riskidir. Güç trafolarý, iþletme sýrasýnda ortam sýcaklýðý ve çekilen iþletme akýmýndan dolayý ýsýnýr. Güç trafolarýnýn maksimum akýmýn üzerindeki akýmlarda yüklenmesi ve ortam sýcaklýðýnýn artmasý, yað ile sargýlarda aþýrý ýsýnmaya sebep olacaðýndan yalýtkanlýklarda bozulmalar meydana gelir. Bu da ölümlü iþ kazalarýna sebebiyet vermektedir. Yapýlan bu araþtýrma ile adli vaka olarak adliyeye intikal eden ölümle sonuçlanan bu tür iþ kazalarý analiz edilip kusurlarýn neler olduðu tespit edilerek, bu kazalarýn oluþmasýný engellemek için neler yapýlmasý gerektiði amaçlanmaktadýr. Yapýlan bu araþtýrmanýn evreni 2003 ile 2017 yýllarý arasýnda Ankara, Adana ve Mersin Ýlleri'nde meydana gelen ölümle sonuçlanan trafo bakým ve onarým iþlerinde gerçekleþen iþ kazalarý oluþturmaktadýr. Araþtýrma yüksek zaman ve maliyet gerektirdiðinden Ankara, Mersin ve Adana illerindeki trafo bakým ve onarým iþ kazalarý ile sýnýrlandýrýlmýþtýr. Tanýmlayýcý tipteki araþtýrmanýn verileri 2003 ile 2017 yýllarý arasýnda Ankara, Adana ve Mersin Ýlleri'nde meydana gelen ölümle sonuçlanan trafo bakým ve onarým iþlerinde gerçekleþen iþ kazalarý gözlemsel ve kayýt inceleme yöntemleri uygulanarak toplanmýþtýr. Yapýlan bu çalýþmayla, trafo merkezlerindeki bakým ve onarým iþlerinde, elektrik kapýlmalarýna karþý uygun kiþisel koruyucu donanýmlar kullanýlmasý hayati derecede önemli olduðu tespit edilmiþtir. Eldiven, baret, izole ayakkabý, izole halý, izole tabure ve stanka gibi kiþisel koruyucu donanýmlar elektrik akýmýnýn etkilerine karþý vücudun tamamýný veya bir bölümünü korumak için tasarlanmýþ ve ayný zamanda öngörülen en olumsuz koþullar altýnda kullanýcýnýn maruz kalabileceði voltajlara karþý yeterli bir þekilde yalýtýlmýþ olmalýdýr. Kiþisel koruyucu donanýmlar ve diðer elemanlar, ölçülen deðerin her koþulda tolerans eþik deðerine karþýlýk gelen azami izin verilen deðerin altýnda olacak þekilde seçilmeli veya tasarlanmalýdýr. Trafo merkezlerindeki arýza ve bakým iþlerine baþlamadan önce, bütün gerilimler kesilmeli, tekrar gerilim verilmesi önlenmeli, çalýþýlacak yerde gerilim olmadýðý kontrol edilmeli, gerilimli bölgelere yalýtým yapýlmalý ve trafonun primer/sekonder baðlantýlarý sökülmelidir. Trafo terminalleri birikebilecek yüklenmelere karþý topraklanarak elektrik enerjisi boþaltýlmalýdýr. Trafo tanký topraklanmalýdýr. Çünkü herhangi bir gerilim tehlikesi anýnda tankýn topraða baðlý olmamasý durumunda kesiciler koruma görevini yapmamasý sebebiyle çalýþanlar elektrik tehlikesine maruz kalabilmektedir. Çalýþma bölgesine yakýn elektrik enerjili bir sistem bulunmamalýdýr. Yaðýþlý havalarda 0 °C’nin altýnda %65 nemin üstünde trafo çalýþmalarý yapýlmamalýdýr. Trafo sisteminin havayla temas eden izoleli ve baðlantý yerleri temiz olmasýna dikkat edilmelidir. Bir transformatörün yað seviyesinin kontrolünde kibrit ve benzeri alevli aydýnlatma araçlarý kullanýlmamalýdýr. Ýþletmede çalýþan güç trafolarý ve reaktörler gibi teçhizatlarla yað depolanan tanklarda herhangi bir nedenle araþtýrma yapmak gerektiðinde yaðýn boþaltýlmasý, tank içerisindeki havanýn sirküle edilmesi, gaz maskesi takýlmasý gibi gerekli emniyet tedbirleri alýnmadan tank içerisine girilmemeli ve teçhizat üzerinde kaynak yapýlmamalýdýr. Gerilimi kesmek mümkün olmayan hallerde sigorta deðiþtirmek zorunda kalýnýrsa, sigorta deðiþtirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole halý kullanýlmalýdýr. Ýþaret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyarý bandý, levha, güvenlik kartlarý ve benzeri güvenlik malzemeleri ile, kýsa devre ve topraklama tertibatý kaldýrýlmadan tesisat gerilim altýna alýnmamalýdýr. Adli vaka olarak adliyeye intikal eden bu iþ kazalarýnda iþ saðlýðý ve güvenliði açýsýndan gerekli tedbirlerin alýnmadýðý anlaþýlmaktadýr. Yaþanan bu iþ kazalarý bir ülke gerçeði olarak karþýmýzda çözülmesi gereken bir sorun olarak durmakta, uzman kiþilerce güvenliði ve denetimi yapýlmayan trafo merkezleri bu iþ kazalarýna davetiye çýkarttýðý anlaþýlmaktadýr. Trafo merkezlerinde bakým ve onarým esnasýnda oluþan bu iþ kazalarý önemli oranda çok ciddi sonuçlar içeren iþ kazalarýndandýr. Ülkemizde son on yýlda iþ saðlýðý ve güvenliðine gereken önem verilmesine raðmen, yetkililere bildirilen bu iþ kazalarýnda herhangi bir azalma olmadýðý görülmüþtür. Yapýlan bu çalýþmayla bakým ve onarým esnasýnda oluþan bu iþ kazalarý sebepleri ve yapýlmasý gereken önlemleri üzerine odaklanýlmaktadýr. Bu iþ kazalarýnda sýklýkla tespit edilen güvenlik sorununun bilinçli ve bilinçsiz insan hatasýndan kaynaklandýðý belirlenmiþtir. Yapýlan bu çalýþmayla, bakým ve onarým esnasýnda oluþan riskler hakkýnda yeni bilgiler ortaya koyulmuþtur. Ankara, Mersin ve Adana Ýlinde meydana gelen bu iþ kazalarý incelenerek, bu iþ kazalarýn sebepleri kimlerin ne oranda kusurlu olduðu saptanmýþtýr. Bu tür iþ kazalarý oluþmasýný engellemek için trafo merkezi bakým ve onarým iþlerinde çalýþanlara kiþisel koruyucu donaným imalatýnda bütün vücudu kaplayan tulum þeklinde bir kiþisel koruyucu donaným yapýlmasý gerektiði þeklinde öneriler sunulmuþtur.
Anahtar Kelimeler: Trafo Bakým ve Onarým Kazalarý, Ýþ Kaza Analizi, Kaza Kusur Oranlarý
|
