Keywords:

Öz: Giriş: Alınan tedbirlere, geliştirilen politikalara ve projelere rağmen, trafik kazaları sonucunda her yıl dünya yollarında yaklaşık 1.25 milyon insan ölmekte, 20 ila 50 milyon arasında insan yaralanmaktadır. Bu yönüyle trafik kazalarındaki ölüm ve yaralanmalar, insanlık yaşamını ve sağlığını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen, toplum sağlığını tehdit etmeye devam eden küresel ölçekte kronik bir problem olarak karşımıza çıkmaya devam etmekte, tedavisi uzun, yorucu ve zorlu bir hastalık olarak önemini korumakta, toplum yaşamını olumsuz etkilemedeki rolünü sürdürmektedir. Türkiye'de meydana gelen trafik kazaları ile yılda ortalama 7500 kişinin ölüp, 300 binin üzerinde kişinin yaralandığı güvensiz trafik olgusu, ülkemiz karayollarındaki trafik güvenliği ile buna yönelik planlama ve uygulama eksikliklerini güçlü şekilde ortaya çıkarmaktadır. Karayollarında meydana gelen ölümlü ve yaralamalı trafik kazalarındaki dikkat çekici yükseklik, trafik güvenliğini etkileyen araç, insan ve çevre faktörleri içerinde, trafik kazasına karışan taşıtların yakından incelenmesi önemlidir. Karayolu güvenliğini etkileyen taşıtlara özgün risk faktörlerinin ortaya çıkarılması, karayollarındaki iş görenlerin çalışma güvenliğine etki eden risk faktörlerinin ortaya çıkarılması anlamına geleceği açıktır. Gelişen karayolu ağına bağlı olarak çekicilerin kullanımı ve sayıları her geçen yıl artmıştır. Özel olarak imal edilmiş, farklı teknik donanımlara sahip çekicilerin ölümlü ve yaralamalı trafik kazalarına karışma oranlarındaki yükseklik diğer araç cinsleri göz önüne alındığında dikkat çekmektedir. Ülkemiz karayolu ağında 2012-2016 yıllarında ölümlü yaralanmalı trafik kazasına karışan toplam 1,312,623 taşıtın 30,366'sı (%2,4'ü) çekicidir. Bu oran otobüs ve traktörden fazla, kamyonlarla ise neredeyse denktir. Kendine özgü yapıları ve özel donanımlar çekicileri, karayollarındaki taşıma faaliyetlerinde önemli bir risk faktörü haline getirmektedir. Dolayısıyla ciddi kazalara sebep olan çekicilere bağlı trafik kazalarının yakından incelenmesi önem arz etmektedir. Bununla paralel olarak karayollarında meydana gelen iş kazaları çok sayıda çalışanın ölümüne, yaralanmasına ya da sakat kalmasına sebep olmaktadır. Büyük bir kısmı işle de ilgili olan Trafik kazalarının, iş sağlığı ve güvenliği açısından önemi açıktır. Bu kapsamda karayolları taşımacılığındaki trafik kazaları, dünyada işle ilgili yaralanma, sakatlık ve ölümün önde gelen nedeni olarak tespit ve ifade edilmiştir. Çalışanların, trafik kazalarının yaklaşık %30’una karıştığı tahmin edilmektedir. Tahminlere göre, yılda 6 ila 15 milyon çalışan trafik kazaları nedeniyle işle ilgili yaralanmaya maruz kalmaktadır. Bütün yönleriyle ele alındığında, trafik kazalarının önlenmesine ve/veya azaltılmasına yönelik olarak, her tek faktöre ve aktörlere yönelik analiz ve incelemelerin katkısı ve önemi daha iyi görülebilmektedir. Amaç: Bu araştırma, kırsal kesimde karayollarında meydana gelen ölümlü ve/veya yaralanmalı çekici kazalarıyla ilişkili faktörleri ve riskleri tanımlamak, ölüm/yaralanmaları azaltacak önerilerde bulunmak, karayollarında çalışan sağlığı ve güvenliğine dikkat çekmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Araştırma ve analiz, kırsalda (polis sorumluluk alanı dışında) meydana gelen son beş yıllık çekici kaza verilerinden oluşmaktadır. Sınırlıklar: Bu araştırma, tüm ülkede 2013-2017 yılları arasında polis sorumluluk sahası dışındaki çekici kazaları ile sınırlıdır. Yöntem: Bu çalışmada Türkiye genelinde polis sorumluluk bölgesi dışındaki yerlerde, son beş yılda (2013-2017) çekicilerin karıştığı ölümlü ve yaralanmalı trafik kazaları, trafik kazası tespit tutanakları üzerinden incelenerek analiz edilmiştir. Tutanakta yer alan bilgilerin değerlendirilmesinde frekans, yüzde, ortalama ve standart sapma gibi tanımlayıcı istatistikler kullanılmıştır. Bulgular: Çalışmada polis sorumluluk bölgesi dışındaki yerlerde, son beş yılda (2013-2017) trafik kazasına karışan 25,186 aracın 17,933'ü (%71) çekicidir. Çekicilerin karıştığı ölümlü ve yaralanmalı trafik kazaları, trafik kazası tespit tutanakları üzerinden incelenmiştir. Veriler, kaza yeri, kaza bölgesi, kaza tipi, kaza zamanı, kaza yerindeki azami hız limiti, yol tipi, şerit sayısı, yolun geometrik özelliği, gün durumu, hava durumu, kazanın oluş şekillerine göre kaza türü, kazaya karışan sürücü bilgileri, yaralanma-ölüm durumu vb. faktörler kapsamında analiz edilmiştir. Dönem içerisinde 338 sürücü ölmüş, bahse konu kazalarda ölen 291 sürücü (%86) polis sorumluluk sahası dışında meydana gelen çekici kazalarında ölmüştür. Son beş yılda ölümlü kazaya karışan çekici sayısı 2016 dır, bunun 1393 tanesi (%69) polis sorumluluk sahası dışında gerçekleşmiştir. Sonuç: Çekici kazaları ve bu kazalara bağlı olarak meydana gelen ölüm ve yaralanmaların analiz edildiği ve araştırıldığı tüm çalışmalarda, trafikteki çekicilerin süreklilik arz eden bir risk olduğu tespiti önemli bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu gerçekler ışığında çalışma sonunda çekicilerin karıştığı trafik kazalarını oluşturan faktörler ve riskler her tek kaza özelinde detaylı incelenerek sorun ve kaynakları tespit edilmiş, bahse konu taşıt özelinde kazaların minimize edilmesi için alınacak tedbirlere, uygulanabilecek politikalara ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Çekici kazaları, güvenlik, kaza analizi, risk, karayollarında iş güvenliği