| |
Giriþ: Günümüzde yaklaþýk olarak bilinen 100.000 kimyasal maddeden günlük kullaným için milyonlarca farklý ürün üretildiði, kimyasal maddelerin tehlikeleri ve fazlalýðý düþünüldüðünde temel bir soru akla gelmektedir. Olasý kazalarda kimyasal etmenlerin risk boyutu; kimyasallarýn insana - çevreye ve malzemeye vereceði potansiyel zarar - etki düzeyi nasýl belirlenebilir ve ne gibi önlemler alýnabilir. Genel olarak bakýldýðýnda, prosesi gereði özellikle tehlikeli kimyasal kullanan tesislerin büyüklükleri ve makine parkurlarýnýn karmaþýklýðýna baðlý olarak, proses te yanlýþ giden þeylerin zamanýn da farkýna varýlmasý ve olasý etkileþimlerin tahmin edilmesi pek mümkün deðildir. Bu noktada sistemsel bir kurgu ile kimyasal risk deðerlendirmesi yapýlmasý; yani proses - iþletme, bakým - onarým, idari -yönetimsel, insan faktörü, makine – ekipman, yazýlýmsal vb. birçok sosyo - teknik hatanýn gerçekleþmeden önce, zamanýnda fark edilebilmesi veya gerçekleþse dahi etkilerinin sýnýrlandýrýlmasý için risklerin tespiti ve zorunlu aksiyonlarýn ortaya çýkarýlmasý esastýr. Amaç: Bu çalýþmada kimya sektöründe faaliyet gösteren iþletmelerde yaygýn olarak kullanýlan risk deðerlendirme türü olan HAZOP yerine, uygulama kolaylýðý saðlanmasý açýsýndan daha basit bir risk deðerlendirme tekniði sunulmasý amaçlanmýþtýr. Sunulan metot orta ve küçük ölçekli, BEKRA düzeyi alt seviyeli kuruluþlarda tek baþýna yeterli iken, BEKRA sýnýfý üst seviyeli olan tesislerde ise HAZOP çalýþmasý öncesinde, yeterli datanýn toplanmasýna imkân veren ön hazýrlýk mahiyetindedir. Kapsam: Söz konusu risk deðerlendirme uygulamasý Petro - Kimya sektöründe faaliyet gösteren ve suni deri üretimi yapan bir fabrikada gerçekleþtirilmiþtir. Proseste aþamalarý ve kullanýlan 48 farklý kimyasal incelenmiþ olup, çalýþma 3 ay sürmüþtür. Sýnýrlýklar: Proses gereði kimyasal hamur varyasyonlarýnýn çeþitliliði, makine parkurunun karýþýklýðý, ve zaman açýsýndan çalýþma; üretimin ana aþamalarý olan PU hamur hazýrlama, ve PVC hamur hazýrlama ünitelerinde gerçekleþtirilmiþtir. Transfer kaplama, kurutma fýrýnlarý, gofraj, empirme, tambur üniteleri ile yardýmcý tesisler çalýþmanýn dýþýnda tutulmuþtur.
Yöntem: Çalýþmada sunulan risk deðerlendirmesi yöntemi, Ýngiltere tarafýndan geliþtirilen kimyasal maruziyet analizi “Tehlikeli Kimyasallarýn Saðlýk Açýsýndan Kontrolü” (COSHH) ile Norveçli Petrol Endüstri þirketlerinin kor tarafýndan geliþtirilen “KjemiRisk” analizi yöntemleri temel alýnarak hazýrlanmýþtýr. Burada farklý bir bakýþ açýsý getirilmesi amacýyla, yukarýda geçen yöntemlere, fiziko - kimyasal ve çevresel risk etmenleri de dahil edilerek kapsam geniþletilmiþtir. Kullanýlan matris baþta klasik 5 x 5 L matris gibi gözükse de olasýlýðýn 5 farklý faktörün sayýsallaþtýrýlmýþ deðerlerin geometrik ortalamasýnýn alýnmasý ile hesaplanýþý bakýmýndan alýþýlagelmiþ yöntemlerden ayrýlýr. Matrisin þiddet kýsmý ise malzeme güvenlik bilgi formlarýnda tanýmlanmýþ Tehlike Cümleleri/Zarar Ýfadelerine karþýlýk gelen rakamsal derecelendirmeye göre belirlenir. Olasýlýk kýsmý hesaplanýrken; Maruziyet – Kullaným Sýklýðý (1-2-3-4-5), Kullaným – Maruz Kalýnan Miktar (1-2-3-4-5), Maruz Kalma/Etkilenme Potansiyeli Olan Kiþi Sayýsý (1-2-3-4-5), Ortama Daðýlma/Yayýlma Derecesi (1-3-5), Mevcut Önlemlerin Yeterliliði (1-2-3-4-5), kriterleri deðerlendirilerek sayýsal deðerleri belirlenir. Her bir kimyasal için bu deðerler çarpýlýr ve çarpýmýn geometrik ortalamasý alýnarak olasýlýk deðeri hesaplanýr. Þiddet kýsmýnda hesaplanýrken, Kimyasallarýn Küresel Sýnýflandýrma ve Etiketleme Uyum Sistemince (GHS = Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals) tanýmlanmýþ 93 farklý Zarar ifadesinden, ve Avrupa Birliði RL 67/548/ECC direktifi uyarýnca tanýmlanmýþ 68 farklý Risk Cümleciði potansiyel zarar derecelerine göre sýrasýyla; A bandý (sayýsal deðeri: 1), B bandý (sayýsal deðeri: 2), C bandý (sayýsal deðeri: 3), N bandý (sayýsal deðeri: 3), D bandý (sayýsal deðeri: 4), O bandý (sayýsal deðeri: 4), P bandý (sayýsal deðeri: 4), W bandý (sayýsal deðeri: 4), E bandý (sayýsal deðeri: 5), S bandý (sayýsal deðeri: 5), F&EX bandý (sayýsal deðeri: 5) þeklinde sýnýflandýrýlarak derecelendirilir. Risk puaný ise olasýlýk ve þiddet deðerlerinin çarpýmý sonucu bulunur. Hesaplanan deðerler;1 ≤ Risk Puaný ≤ 5 ise Düþük, 5 < Risk Puaný < 15 ise Orta, 15 < Risk Puaný ≤ 25 ise Yüksek olarak deðerlendirilir. Bulgular: Uygulama kýsmýnda 48 farklý kimyasal ve 27 farklý etken maddenin; fiziksel – kimyasal özellikleri, proses sýnýrlarý, proses yapýsý, kullaným alanlarý, kullanýcý sayýsý ve ortam koþullarý gözetilerek incelenmiþtir. Saha gezisi sýrasýnda 200 sorudan oluþan bir kontrol listesi üzerinden deðerlendirme yapýlmýþtýr. Söz konusu 48 kimyasal için Fiziko – Kimyasal, Maruziyet ve Çevresel analiz þeklinde üç farklý deðerlendirme yapýlarak risk dereceleri hesaplanmýþtýr. Elde edilen sonuçlarda; 45 Maruziyet, 36 Fiziko - Kimyasal , 2 Çevresel risk olmak üzere toplam 83 risk tespiti yapýlmýþtýr. Bu risklerden 13 tanesi düþük risk kategorisinde, 11 tanesi orta risk kategorisinde, 59 tanesi yüksek risk kategorisinde derecelendirilmiþtir. Tespit edilen riskleri ortadan kaldýrmak ve/veya etkilerini minimize etmek amacý ile risk kontrol tedbirleri; 1- Tehlikelerin ortadan kaldýrýlmasý (kaynaðýnda yok etme), 2- Tehlikeli olaný daha az tehlikeli olanla deðiþtirmek (Ýkame), 3- Mühendislik önlemlerini uygulamak; (otomasyon, tecrit, uzaklaþtýrma, havalandýrma, modernleþtirme – arge, makine-ekipman ergonomisi vb.) 4- Ýdari/Yönetimsel önlemler (saðlýk güvenlik iþaretleri, çalýþma süreleri, Ýþyeri düzeni, risk - zaman – mekan yönetimi, eðitim, iþ izni sistemi, denetim faaliyetleri, disiplin yönetimi, iþ güvenliði kültürü oluþturulmasý, liderlik – mentörlük, gemba vb. 5 - Kiþisel koruyucu donaným kullanýmý hiyerarþisine uyularak aksiyon planý oluþturulmuþtur. Belirlenen baþlýca aksiyonlar; PU - PVC hamur hazýrlama ünitelerinin - kimyasal depolarýn - kazan ve yardýmcý tesislerin yangýn kompartýmaný oluþturacak þekilde düzenlenmesi, bölümler arasý geçiþlerde yangýn damperi kullanýlmasý, fabrika geneline sprinkler sistem kurulmasý, exproof sistemlerin düzenli bakým – onarým faaliyetine alýnmasý – hasarlý olanlarýn deðiþimi, solvent bazlý kimyasallarýn alýmýnýn sýnýrlý tutulmasý - uzun süreli depolama yapýlmamasý, kimyasal depolama matrisi oluþturulmasý ve 5S uygulamasý, duman algýlama ve erken uyarý sisteminin manuel’den otomasyona çevrilmesi, statik elektrik baralarýnýn deðiþtirilmesi – tamiri, periyodik teknik kontrollerin yaptýrýlmasý ve takibi, ortam ölçümlerinin yaptýrýlmasý ve takibi, makine soy aðacý ile iliþkilendirilmiþ düzenli bakým/onarým planý oluþturulmasý, pozitif basýnç - negatif emiþ havalandýrma sistemleri ile maruziyet etkisinin azaltýlmasý, göz – boy duþu – göz solüsyonu temini, acil kaçýþ yollarý ve kapýlarýnýn düzenlenmesi, acil durum senaryolarýnýn oluþturulmasý, tatbikat - eðitim faaliyetleri, kiþisel koruyucu donaným matrisi hazýrlanmasý - ilan edilmesi ve kullandýrýlmasý, bilgilendirme levhalarý - posterleri – malzeme güvenlik bilgi formu özetlerinin oluþturulmasý, borulama ve makine panel iþaretlemeleri, tehlikeli atýk yönetimi, kimyasal dökülme kiti temini, þeklinde özetlenebilir. Sonuç: Belirlenen risklere karþý yukarýda belirtilen aksiyonlarýn bir plan dahilinde tamamlanmasý durumunda; 11 orta seviyede ve 59 yüksek seviyede derecelendirilmiþ riskin düþük risk kategorisine indirgeneceði öngörülmüþtür.
Anahtar Kelimeler: Kimyasal Risk Deðerlendirmesi, Maruziyet, Proses Güvenliði, Endüstriyel Kazalar, Suni Deri
|
