Giriş: Tüm dünyada iş kazaları, meslek hastalıkları ve bunlara bağlı meydana gelen ölümler her geçen gün daha da fazla önem kazanmıştır. Günümüzde teknolojideki gelişmeler, üretimin ve rekabetin büyük ölçüde artması, çalışanların sağlığına ve iş güvenliğine yönelik tehlikeleri daha da artırmaktadır. Özellikle sanayileşmenin ve yeni üretim yöntemlerinin ön plana çıktığı 20. yüzyıl, yoğun makineleşmenin neden olduğu iş kazaları sonucu ölümler ve uzuv kayıplarının arttığı bir yüzyıl olmuştur. Bu itibarla; işyerlerinde işin yürütülmesi sırasında doğan olumsuz şartlardan çalışanları korumak, üretimin devamını sağlamak ve verimliliği artırmak için yapılan çalışmaları ifade eden “iş sağlığı ve güvenliği” (İSG) kavramı, sanayinin ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak önem kazanmıştır. Avrupa Birliği’ne hazırlık süreciyle ülkemiz için ‘iş sağlığı ve güvenliği’ daha da önem kazanmıştır. Avrupa Birliği’ne girme çabaları, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusuna olumlu yönde etki yapmış ve standartlarımızı gelişmiş ülkelerin standartları seviyesine getirme zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Amaç: Bu çalışmada SGK 2010-2015 İstatistik Yıllığı verileriyle “iş kollarındaki” iş kazası, meslek hastalıkları ve ölüm hızlarının; sigortalı işçi sayısına göre standardize edilerek değerlendirilmesi ve AB sonuçlarıyla kıyaslanması amaçlanmıştır. Kapsam: 2010-2015 SGK İstatistik Yıllığı’ndan iş kollarında çalışan “4-1/a zorunlu sigortalı” sayısı ve iş kollarında göre iş kazası, meslek hastalığı ve bu nedenlerle oluşan ölüm sayıları alınmıştır. Sınırlıklar: Ülkemizde iş kazası ve meslek hastalıklarının bildiriminde gelişmeler yaşansa da hala yetersiz olduğundan, yapılan standardizasyonlar tam anlamıyla gerçek durumu yansıtamamaktadır. Yöntem: Çalışmada iş kollarına göre iş kazası, meslek hastalığı ve bu nedenlerle oluşan ölüm sayıları 2010-2015 SGK İstatistik Yıllığından alınmış, iş kollarında çalışan “4-1/a zorunlu sigortalı” sayısına göre standardize edilerek verilmiştir. Karıştırıcı değişkenlerin etkilerini kontrol etmek amacıyla yapılan indirekt standardizasyon yöntemi kullanılmıştır. İş kazası standardizasyonunda Türkiye Genel İş Kazası Hızı = İş Kazası Sayısı / Zorunlu Sigortalı İşçi Sayısı (4-1/a), İncelenen Nüfusta Beklenen İş Kazası Sayısı = İncelenen Nüfus (İşçi Sayısı) x Türkiye Genel İş Kazası Hızı, İncelenen Nüfusta Standardize Oran = (Gözlenen Sayısı / Beklenen Sayısı) x 100 formülleri kullanılmıştır. Bulgular: İş Kollarında İş Kazalarının Standardizasyonu’na bakıldığında, incelenen tüm yılların zirvesinde oranı %1063-2843 arasında değişen “Kömür ve Linyit Çıkartılması” mevcuttur. İkinci sırada oranı %478-531 arasında değişen “Ana Metal Sanayi” yer almaktadır. 2013 yılının ikinci sırasında ise %601 oranıyla “Havayolu Taşımacılığı” bulunmaktadır. Aynı iş kolu 2015 yılında %389, 2014 yılında %370 oranla üçüncü sırada yer almasına rağmen; daha önceki yıllarda ilk onda bulunmamaktadır. “Metalik Olmayan Ürünler İmalatı” sürekli ilk onda hatta bazı yıllarda ilk beştedir. İş Kollarında Meslek Hastalıklarının Standardizasyonu’na bakıldığında, sonuçların yıllara göre farklılıklar gösterdiği görülmektedir. Listede genel olarak birinci sırada “Kömür ve Linyit Çıkartılması” iş kolu yer almaktadır. “Metalik Olmayan Ürünler İmalatı” 2010-2012 yılları sıralamasında ilk 10’da bulunmazken; 2014-2015 yıllarında %759 ve %605 oranlarıyla sırasıyla üçüncü ve ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. 2012 ve 2014 yıllarında %1342 ila %1441 oranlarıyla sırasıyla ikinci ve birinci sırada yer alan “Hane Halkları Tarafından Kendi İhtiyaç Faaliyetleri” bulunmaktadır. İncelenen altı yılın beşinde %308-1728 arasındaki oranlarla “Diğer Ulaşım Araçları İmalatı” ikinci ve dördüncü sıralarda yer almıştır. Bu iş kolu 2012 sıralamasında ilk 10’da bulunmamaktadır. “Makine ve Ekipman Kurulumu ve Onarımı” 2010-2011 yıllarında sırasıyla %650-856 oranıyla üçüncü sırada yer alırken; bu oran ilerleyen yıllarda ciddi oranda ve 2015 yılında bu iş kolu ilk 10 sıralamasında yer almamıştır. Ölümlerin Standardizasyonu’na bakıldığında birinci sırada yer alan iş kolu, %710-7482 arasında değişen oranlarla hemen her yıl farklılıklar göstermektedir. 2010-2011 yıllarında %7400 ile “Yaratıcı Sanatlar ve Eğlence Faaliyetleri” birinci; %1017-1286’lık oranlarıyla “Uluslararası Örgüt ve Temsilcilik Faaliyetleri” iş kolu üçüncü; %905-1614 oranlarıyla “Kütüphane Arşiv ve Müzeler” sırasıyla dördüncü ve ikinci sırada yer almıştır. 2012 yılında ise %710 ile “Kumar ve Müşterek Bahis Faaliyetleri” ilk sıradadır. 2013 yılında %813 ile “Ham Petrol ve Doğalgaz Çıkarımı” ilk sırada yer almıştır. 2014’de iş kazaları ve meslek hastalıkları standardizasyonunun da birincisi olan “Kömür ve Linyit Çıkartılması” %6644’lük oranla zirvede yer almıştır. Bu iş kolu ayrıca altı yıllık sıralamalarda devamlı ilk beşte yer alan tek iş koludur. 2015’te ise %747 ile “Diğer Madencilik ve Taş Ocakları” ilk sırada yer almıştır. 2015 sıralamasında ikinci sırayı, tüm yıllarda ilk beşten hiç çıkmayan ’Kömür ve Linyit Çıkarılması’ iş kolu almıştır. Sonuç: İş kazaları ve meslek hastalıkları ağırlıklı olarak Kömür Madenciliği, Metal Sanayi, İnşaat, Motorlu Kara Taşıtları İmalatı iş kollarında yoğunlaşmaktadır. Ölümlü iş kazaları da ağırlıklı olarak bu iş kollarında görülmektedir. Standardize edilen değerler aynı yıllara ait Avrupa Birliği değerleriyle karşılaştırıldığında ülkemizdeki sonuçların ciddi oranda yüksek olduğu görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: SGK, İş Kazası, Meslek Hastalığı, Ölüm Hızı, Standardizasyon, Avrupa Birliği
|
