İnsan yaşamının doğal bir sonucu olarak katı atıklar oluşmakta ve yaşam kalitesini yükseltmek için bu atıkların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Atıklar için çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Atık olgusunu “sahibinin istemediği ancak ekonomik değeri olan ve toplumun menfaati gereği toplanıp fen ve sanat kurallarına, bilimsel esaslara, mühendislik prensiplerine görebertaraf edilmesi gereken şeyler” biçiminde tanımlarken, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde ise “katı atık”, “üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeler ve arıtma çamuru” olarak tanımlanmaktadır. Değişen ve gelişen yaşam koşulları sonucunda insanların evsel, sosyal ve endüstriyel aktiviteleri sonucu oluşan katı atıkların doğru bir şekilde yönetimi önem kazanmıştır. Yakın zamana kadar yetersiz katı atık yönetimi uygulamalarından ortaya çıkabilecek çevresel tehlikelerin boyutlarının iyi değerlendirilmemiş olması bir takım riskleri ortaya çıkmasına ve doğal olarak bu alana önem verilmesine neden olmuştur. Son yıllarda katı atıkların toplanması, biriktirilmesi ve bertaraf edilmesi ile ilgili uygulamaların gelişme göstermesi sürecinin hızlandığını görmekteyiz. Katı atıklar kaynaklarına göre Evsel Katı Atıklar, Endüstriyel Nitelikli Katı Atıklar (Tehlikeli ve Tehlikesiz Atıklar), Tıbbi Katı Atıklar ve Özel Katı Atıklar olmak üzere dört grupta toplanmaktadır. Katı atık, tehlikeli atıklar, sıvı atıklar ve atmosferik gazlar haricindeki tüm atık maddeleri kapsayan çok genel bir kavram olmasına rağmen kentsel katı atıklar, mesken, ticari, kurumsal, inşaat-yıkım ve kentsel hizmetler gibi sebeplerden kaynaklanmaktadır. İnsan faaliyetleri sonucu oluşan katı atık sorununun giderilmesinde kullanılan yöntemleri düzensiz depolama, düzenli depolama, kompostlama, tekrar kullanım, geri dönüşüm, geri kazanım ve yakma şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Türkiye’nin de içinde yer aldığı gelişmekte olan ülkelerdeki Hızlı nüfus artışı, endüstriyel gelişme ve kentleşme gibi olgular, kentlerinde katı atık sorunlarını beraberinde getirmiştir. Bu sorunlar ise günümüze kadar kentlerde atık yönetiminde yaygın bir şekilde uygulanan toplama, taşıma ve depolamadan oluşan sistemlerin daha etkin ve yerinde kullanılmasını zorunlu hale getirmiştir. Yerel yönetimlerce yürütülen ve katı atık yönetimi olarak adlandırılan bu hizmetlerin zaman içindeki değişiminin değerlendirilmesi bu süreçler açısından faydalı olacaktır.
Amaç: Bu araştırma Türkiye’deki tüm belediyeler tarafından toplanan atıkların 1994-2016 yılları arasındaki değişimin farklı parametrelere göre değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın evrenini Türkiye’de yer alan tüm belediyeler oluşturmaktadır. Yöntem: Araştırma Türkiye İstatistik Kurumu 2017 yılı çevre istatistiği verileri ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya Türkiye’deki toplam 1397 belediyeden toplanan veriler doğrultusunda hazırlanan; 1994-2016 yılları arasındaki toplam nüfus, toplam belediye sayısı, toplam belediye nüfusu, atık hizmeti verilen belediye sayısı, atık hizmeti verilen belediye nüfusu, atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı (%), oluşan toplam belediye atık miktarı (Bin ton/yıl), toplanan atık miktarı (Bin ton/yıl), Kişi başı ortalama atık miktarı (Kg/kişi-gün), Bertaraf/geri kazanım yöntemleri ve belediye atık miktarı (Bin ton/yıl) değişkenlerinin zaman içindeki değişimi araştırılmıştır. Araştırmadan elde edilen verilerin analizinde, SPSS (Statistical Package for Social Science) 13.0 programında basit istatistik işlemlere tabi tutularak (frekans ve yüzde olarak) yorumlanmıştır. Bulgular: 1994 yılında Türkiye nüfusu 62.810.111 kişiden 2016 yılında 79.814.871 kişiye yükselmiş olup %27,07 oranında artış görülmektedir. Toplam belediye nüfusu incelendiğinde 1994 yılında 47.597.657 kişi, 2016 yılında ise 74.911.343 kişi olup artış oranı %57.38’dir. Atık hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oranı 1994 yılında %71 iken 2016 yılında %93’e çıkmıştır. Oluşan toplam belediye atık miktarı (Bin ton/yıl) olarak ölçüldüğünde 1994 yılında 23.448 iken, %43.87 oranında artış göstererek 2016 yılında 33.763 olarak tespit edilmiştir. Toplanan atık miktarı (Bin ton/yıl) olarak değerlendirildiğinde 1994 yılında 17.757, 2016 yılında 31.584 olup, 1994 yılı için belediyelerde oluşan atık miktarının %75.73’ü toplanırken, 2016 yılında bu oran %93.55 olarak gerçekleşmiştir.
Sonuç: Belediye nüfusundaki artış toplam nüfus artışına göre çok daha yüksek olduğundan, belediye atık yönetim sistemlerinin öneminin giderek artış göstermesi ve ortaya çıkabilecek halk sağlığı sorunlarının kontrol altına alınmasını kaçınılmaz olarak ortaya koymaktadır. Çalışma kapsamında ulaşılan veriler ışığında Türkiye’de belediyeler tarafından ortaya çıkan atıkların yıllar içinde artan oranlarda kontrol altına alındığı değerlendirilmektedir. 2016 yılında %93.55 gibi yüksek bir orana ulaşılmış olsa da, halk sağlığı açısından toplumun tamamını ilgilendiren bu tür önemli bir risk alanında ortaya çıkan atıkların tamamının belediyeler tarafından bertaraf edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Atık, Belediye, Halk, Sağlık, Bertaraf.
|
