Öz: Giriş: İş kazaları ve meslek hastalıklarının azaltılması ve işyerlerinde sağlıklı ve güvenli çalışma koşullarının oluşturulması, İSG Yönetim Sistemleri ile mümkündür. Zira, konuyla ilgili verilerinin analizi sonrası alınacak ciddi tedbir ve önlemlerin doğruluğu son derece önemlidir. Madencilik sektöründeki kaza sıklık oranları genellikle belirli bir zaman aralığında meydana gelen kaza sayısı, “iş günü kaybı” ise “etki derecesi” olarak değerlendirilmekte olup, sektöre has geliştirilmiş kontrol grafikleri ile de takip edilmektedir. Son yıllara ait SGK kayıtlarına göre Kömür ve Linyit Çıkarılması, Metal Cevheri Madenciliği, Diğer Madencilik ve Taş Ocakları ile Madenciliği Destekleyici İşler kategorilerinin bileşimi olan Madencilik Sektöründeki yıllık kaza sayısı on binin üzerinde (12.884) olup, yaklaşık üçte birinin ölümle sonuçlandığı (381 ölümlü kaza) görülmektedir. Yüz yirmi dokuz bine yaklaşan (128.962) sigortalı çalışanın bulunduğu maden sektöründe, Türkiye’de yaşanan iş kazalarının % 6,82’lik kısmı bu çalışma alanında meydana gelmektedir. Sektördeki Ölüm Hızı 295/100 Bin, Kaza Hızı ise 10/100’dür. Genelde, Yerüstü Maden Sektöründeki iş kazalarında yaşanan iş günü kayıpları Beta Dağılımına göre; Yeraltı Maden Sektöründeki iş günü kayıpları ise Poisson, Üssel, Weibull ve Lognormal Dağılımlara göre modellenmektedir. Keza, sağlıklı istatistiksel analizler ile kaza olasılıkları belirlenerek İSG Performansında ciddi artışlar sağlanabilecektir. Bununla birlikte, iş kazaları verileri ile yapılacak risk değerlendirme ve etki analizlerine uygun Çok Değişkenli Karar Verme Metotlarının kullanımı zaruridir. Sektörde karşı karşıya kalınan tehlikeler göz önüne alındığında İSG konusunda ciddi uygulamaların gerektiği görülmektedir. Amaç: Bu araştırmada, Çok Değişkenli Karar Verme Metotlarının yardımıyla madencilik sektöründe yaşanan iş kazalarının alınan İSG tedbirlerin yorumlanabilmesi amaçlanmıştır. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın evrenini, açık ve kapalı maden ocaklarında meydana gelen yaralanmalı iş kazaları oluşturmaktadır. Araştırma verilerinin toplanması ile analizi yaklaşık on sekiz ay sürmüştür. Sınırlıklar: Araştırma, ilgili bölgelerde madencilik sahasında son on yılda (2007-2016) yaşanmış yaralanmalı iş kazaları ile sınırlı tutulmuştur. Yöntem: Çok Değişkenli Karar Verme Metotları ile, sonsuz sayıda alternatifler arasından karar vericiye destek vermek amacıyla alternatif çözümler üretir. Problemlerin çözümü için geliştirilen metotlarda çok az ön bilgiye ihtiyaç duyan yöntemlerden, matematiksel programlama tekniklerine ve farklı amaçlar için çok geniş ön bilgiye ihtiyaç duyan metotlara kadar farklılıklar göstermektedir. Bu araştırmada, Madencilik Sektörünün son on senelik İSG tablosu, Çok Değişkenli Karar Verme Metotlarından Veri Zarflama Analizi (Data Envelopment Analysis) ile değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlar, bu sektörüne yönelik İSG faaliyetlerine yön verecek tarzda yorumlanmıştır. Bulgular: Türkiye’de Maden Sektöründe yaşanan iş kazalarına ilişkin göstergeler dikkate alınarak, Çok Değişkenli Karar Verme Metotları kullanılarak, son on seneye ait veriler, normalizasyonu sonrası analizi için bilgisayar destekli bir istatistik program kullanılmıştır. Maden Sektöründe ele alınan “Arama”, “İşletme”, “Ön İşletme” faaliyetlerine ait (5510 Sayılı Kanunun Kapsamında, İş Göremezlik Ödeneğine Neden Olan İş Kazaları) verilerinde çıktı değişkeni olarak “işgünü kayıpları” ele alınarak, Veri Zarflama Analizi ile yorumlanmıştır. Sonuç: Araştırmada, maden sektöründe yaşanan iş kazaları sonucu geçici iş göremezlik sayıları kapsamında (zorunlu sigortalı sayısına göre) Veri Zarflama Analizi yapılarak, performans değerlendirmesi gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, CCR (girdi yönlü), CRS (çıktı yönlü), BBC (girdi yönlü) ve VRS (çıktı yönlü) performans ölçütlerine göre farklı modeller belirlenmiştir. Bu modellerin referans kümeleri ile artık değerleri ve girdi-çıktı ağırlıklarına göre çizelgeler oluşturulmuştur. Yapılan analize göre Maden Sektöründe İSG faaliyetleri açısından gözle görülür bir iyileşme ihtiyacı görülmektedir. Çünkü yapılan analiz açısından bakıldığında performansın ciddi oranda düşüklüğü gözlemlenmektedir. Analizde sektör içi etkinlik oranı % 57,8 olarak bulunmuştur. Etkinlik analizinde faktörler detaylı incelemesinde, İSG tedbirlerinin etkin kullanımı noktasında referans kullanım değerleri yetersiz bulunmuştur. Buna göre, etkin olmayan tedbirlerden ötürü, metan kaynaklı kazalar; uygun olmayan ve yeterli bulunmayan tahkimat, cebri havalandırmadaki hatalar; gaz ölçümlerindeki yetersizlikler ile kişisel koruyucu kullanımında ihmaller saptanmıştır. Diğer yandan, yıllara göre Standardize İş Kazaları Oranlarında da (% 45,3) artışlar gözlemlenmiştir. Diğer taraftan, İSG faaliyet ve tedbirlerinin değerlendirmesinde eldeki istatistikî verilere bakarak Çok Değişkenli Karar Verme Metotları, dolayısıyla yeni analizlerin kullanımını mümkün kılacaktır. İSG politikalarında geçmiş yıllardaki uygulamalar incelenebilecek ve böylece geleceğe yönelik alternatifli çözümlere ulaşılabilecektir. Değerlendirmelerde objektif yöntemleri kullanmakla beraber ölçüt sayısının fazlalığı ve tutarlılığı, çalışmaların yol gösterici olması açısından verimli olacaktır. Bu sayede İSG faaliyetlerinin gelişim süreci daha detaylı kontrol edilebilecektir.
Anahtar Kelimeler: Maden Sektöründe İSG, Çok Değişkenlik Karar Verme Metotları, Sektörel Risk Değerlendirme, İSG Yönetim Sistemleri
|
