| |
İşletmelerde olumlu sağlık ve güvenlik ortamının sağlanması, çok disiplinli yaklaşımla iş sağlığı ve güvenliği (İSG) çalışma alanı içinde ele alınmaktadır. Mühendislik, tıp işletmecilik gibi disiplinlerin hakim olduğu İSG alanına büyük endüstriyel kazalardan ve Turner’in öncü kitabı “Man Made Disasters” dan (1978) sonra, daha soyut ancak kapsayıcı bir kavram olarak giren güvenlik kültürü, psikoloji ve iletişim gibi sosyal bilim disiplinlerinden yaralanarak önleyici bir yaklaşımla özünde tüm çalışanların sisteme katılımını önerir. İSG Yönetiminde doğası gereği yönetilmesi en çok çaba gerektiren konular, yöneticisinden işçisine, çalışanlarla ilgili olanlardır. Çalışanların sergiledikleri davranışlar bir işyerindeki İSG çalışmalarının en önemli unsurudur, çünkü davranışçı yaklaşıma göre davranışlar bulunulan ortama aittir ve çoğu zaman doğru davranış kazaya giden yolda “köprüden önceki son çıkış”tır. Güvenlik kültürünün bir parçası olan ve çalışanların güvenli davranışlarına odaklanan “Davranış Odaklı Güvenlik” (Behavioral-based safety-BBS), uygulamalı psikolojinin örgütsel davranışı dönüştürmek üzere kullandığı, Skinner tarafından temelleri atılan bir yöntemdir.(Geller, S.E., 1998) DOGY “Sosyal bilişsel kuram”ın gözlem ve geribildirim tekniklerinden riskli davranışların azaltılmasında yararlanır. Evrensel güvenlik kültürünün oluşturulması için altı kriterden söz edilmektedir. Bunlar üst yönetimin görünür taahhüdü, orta kademenin sürekli ilgisi, gözetimcilerin performansa odaklanması, çalışanların aktif katılımı, sahadaki uygulamaların oturtulabilmesi için esnek bir sistem ve güvenliğe ilişkin tüm çalışanların olumlu algısıdır. (U.S Nuclear Regulatory Commission, 2006). Bu ilkelerden de anlaşılabileceği gibi, davranış odaklı güvenlik, sağlık ve güvenlik kültürünün bir parçasıdır. Davranış odaklı güvenlik yaklaşımında önemli olan; davranışı dışardan görüldüğü gibi tanımlamak, davranışı ortaya çıkaran faktörün ne olduğu (öncel, tetikleyici) ile davranışın sonucunda kişinin ne elde ettiğinin (pekiştirici, caydırıcı) belirlenmesi ve işletme yönetiminin eylem planlarında bu konularda elde edilen bilgiyi kullanmasıdır. Uluslararası İSG yazınında 90’lı yıllara kadar ele alınan iş yerinde kazaların azaltılmasına yönelik yaklaşımlar araştırıldığında, personel seçimi gibi konular öne çıkarken, davranış temelli araştırmaların nadiren yapıldığı saptanmıştır (Guastello’dan aktaran Geller S.E, 1998). 2000’lerden itibaren uluslararası İSG yazınında DOGY araştırma ve uygulama örnekleri paylaşılsa da (Swartz, S.M, Griffis, S.E, Cho, M., 2009, İOSH, 2015, Zhang P.ve diğerleri, 2017, Guo, Hw.B., 2018 ) Türkiye’den uygulama/araştırma örneğine nadiren rastlanmakta (Özaydın, N.A, Tiryaki, A.R., Çalı, Ş.,2006, , Atalay, S. Aydemir, K., 2013, Işık,İ.,Tiryaki,A.R., Vatansever, Ç.,Usta, H.2014), doktora çalışması ise bulunmamaktadır. Davranışçı kurama göre, davranışların sonucu davranışları şekillendirir. Olumlu sonuçlar elde ettiğimizde aynı durumla (tetikleyici) karşılaştığımızda aynı davranışı sergileriz (pekiştirici), olumsuz bir sonuç elde ettiğimizde aynı durumla karşılaştığımızda o davranıştan vazgeçer yerine bir başkasını seçeriz (caydırıcı). Ayrıca, DOGY sosyal bilişsel kuramın gözlem ve geribildirim tekniklerinden riskli davranışların azaltılmasında yararlanır. Davranış odaklı güvenlik yönetimi; çalışanların da sürece katıldığı, sonuçlarının ölçülebildiği, işe yararlılığı ispatlanmış bir süreçtir ve işletmeler tarafından özellikle güvenli davranış alışkanlıklarının yerleştirilmesinde önem kazanmaktadır. (Sulzer-Azaroff,B., Austin,J.,2000) Diğer taraftan, güvenlik kültürü, güvenlik iklimi olguları da İSGYde gittikçe daha çok önem kazanmaktadır.Türkiye’de İSG alanının görece “yeni” bir metodu olan DOGY yaklaşımı, işletme ve İSG çevrelerinde merak edilen, popüler konulardan biridir. Bu çalışmada İş sağlığı ve Güvenliği alanında uygulanan bir yaklaşım olan Davranış Odaklı Güvenlik Yönetimi teorik arka planı ele alınmış, uluslararası yazın ve Türkiye örnekleri taranarak teorik arka plan ortaya koyulmuştur. Ayrıca, yazarların sahadaki uygulama tecrübelerinden edindikleri bilgiler de bu kavramsal arka planın desteklenmesinde kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Davranış Odaklı Güvenlik Yönetimi, Sağlık ve Güvenlik Kültürü, Davranış Odaklı Güvenlik Yönetiminin Sürdürülebilirliği
|
