Sanayileşme ile birlikte artan enerji ihtiyacıyla transformatör dağıtım tesislerinin de kapasiteleri artırılmaktadır. Teknolojik gelişmelerin bir neticesi olarak güvenlik ihtiyacı da buna doğru orantılı olarak giderek artmaktadır. Ülkemizde elektrik trafo merkezlerinde bakım ve onarım işlerinde gerçekleşen ölümlü iş kazalarında bir artış gözlemlenmektedir. Trafo bakım ve onarımında çalışanların karşı karşıya kaldıkları birçok risk bulunmaktadır. Bunlar ölümle sonuçlanan elektriğe kapılma riski, ani patlama riski ve yangın riskidir. Güç trafoları, işletme sırasında ortam sıcaklığı ve çekilen işletme akımından dolayı ısınır. Güç trafolarının maksimum akımın üzerindeki akımlarda yüklenmesi ve ortam sıcaklığının artması, yağ ile sargılarda aşırı ısınmaya sebep olacağından yalıtkanlıklarda bozulmalar meydana gelir. Bu da ölümlü iş kazalarına sebebiyet vermektedir. Yapılan bu araştırma ile adli vaka olarak adliyeye intikal eden ölümle sonuçlanan bu tür iş kazaları analiz edilip kusurların neler olduğu tespit edilerek, bu kazaların oluşmasını engellemek için neler yapılması gerektiği amaçlanmaktadır. Yapılan bu araştırmanın evreni 2003 ile 2017 yılları arasında Ankara, Adana ve Mersin İlleri'nde meydana gelen ölümle sonuçlanan trafo bakım ve onarım işlerinde gerçekleşen iş kazaları oluşturmaktadır. Araştırma yüksek zaman ve maliyet gerektirdiğinden Ankara, Mersin ve Adana illerindeki trafo bakım ve onarım iş kazaları ile sınırlandırılmıştır. Tanımlayıcı tipteki araştırmanın verileri 2003 ile 2017 yılları arasında Ankara, Adana ve Mersin İlleri'nde meydana gelen ölümle sonuçlanan trafo bakım ve onarım işlerinde gerçekleşen iş kazaları gözlemsel ve kayıt inceleme yöntemleri uygulanarak toplanmıştır. Yapılan bu çalışmayla, trafo merkezlerindeki bakım ve onarım işlerinde, elektrik kapılmalarına karşı uygun kişisel koruyucu donanımlar kullanılması hayati derecede önemli olduğu tespit edilmiştir. Eldiven, baret, izole ayakkabı, izole halı, izole tabure ve stanka gibi kişisel koruyucu donanımlar elektrik akımının etkilerine karşı vücudun tamamını veya bir bölümünü korumak için tasarlanmış ve aynı zamanda öngörülen en olumsuz koşullar altında kullanıcının maruz kalabileceği voltajlara karşı yeterli bir şekilde yalıtılmış olmalıdır. Kişisel koruyucu donanımlar ve diğer elemanlar, ölçülen değerin her koşulda tolerans eşik değerine karşılık gelen azami izin verilen değerin altında olacak şekilde seçilmeli veya tasarlanmalıdır. Trafo merkezlerindeki arıza ve bakım işlerine başlamadan önce, bütün gerilimler kesilmeli, tekrar gerilim verilmesi önlenmeli, çalışılacak yerde gerilim olmadığı kontrol edilmeli, gerilimli bölgelere yalıtım yapılmalı ve trafonun primer/sekonder bağlantıları sökülmelidir. Trafo terminalleri birikebilecek yüklenmelere karşı topraklanarak elektrik enerjisi boşaltılmalıdır. Trafo tankı topraklanmalıdır. Çünkü herhangi bir gerilim tehlikesi anında tankın toprağa bağlı olmaması durumunda kesiciler koruma görevini yapmaması sebebiyle çalışanlar elektrik tehlikesine maruz kalabilmektedir. Çalışma bölgesine yakın elektrik enerjili bir sistem bulunmamalıdır. Yağışlı havalarda 0 °C’nin altında %65 nemin üstünde trafo çalışmaları yapılmamalıdır. Trafo sisteminin havayla temas eden izoleli ve bağlantı yerleri temiz olmasına dikkat edilmelidir. Bir transformatörün yağ seviyesinin kontrolünde kibrit ve benzeri alevli aydınlatma araçları kullanılmamalıdır. İşletmede çalışan güç trafoları ve reaktörler gibi teçhizatlarla yağ depolanan tanklarda herhangi bir nedenle araştırma yapmak gerektiğinde yağın boşaltılması, tank içerisindeki havanın sirküle edilmesi, gaz maskesi takılması gibi gerekli emniyet tedbirleri alınmadan tank içerisine girilmemeli ve teçhizat üzerinde kaynak yapılmamalıdır. Gerilimi kesmek mümkün olmayan hallerde sigorta değiştirmek zorunda kalınırsa, sigorta değiştirme pensi, baret, izole eldiven, izole tabure veya izole halı kullanılmalıdır. İşaret, bayrak, flama, plaka, tehlike uyarı bandı, levha, güvenlik kartları ve benzeri güvenlik malzemeleri ile, kısa devre ve topraklama tertibatı kaldırılmadan tesisat gerilim altına alınmamalıdır. Adli vaka olarak adliyeye intikal eden bu iş kazalarında iş sağlığı ve güvenliği açısından gerekli tedbirlerin alınmadığı anlaşılmaktadır. Yaşanan bu iş kazaları bir ülke gerçeği olarak karşımızda çözülmesi gereken bir sorun olarak durmakta, uzman kişilerce güvenliği ve denetimi yapılmayan trafo merkezleri bu iş kazalarına davetiye çıkarttığı anlaşılmaktadır. Trafo merkezlerinde bakım ve onarım esnasında oluşan bu iş kazaları önemli oranda çok ciddi sonuçlar içeren iş kazalarındandır. Ülkemizde son on yılda iş sağlığı ve güvenliğine gereken önem verilmesine rağmen, yetkililere bildirilen bu iş kazalarında herhangi bir azalma olmadığı görülmüştür. Yapılan bu çalışmayla bakım ve onarım esnasında oluşan bu iş kazaları sebepleri ve yapılması gereken önlemleri üzerine odaklanılmaktadır. Bu iş kazalarında sıklıkla tespit edilen güvenlik sorununun bilinçli ve bilinçsiz insan hatasından kaynaklandığı belirlenmiştir. Yapılan bu çalışmayla, bakım ve onarım esnasında oluşan riskler hakkında yeni bilgiler ortaya koyulmuştur. Ankara, Mersin ve Adana İlinde meydana gelen bu iş kazaları incelenerek, bu iş kazaların sebepleri kimlerin ne oranda kusurlu olduğu saptanmıştır. Bu tür iş kazaları oluşmasını engellemek için trafo merkezi bakım ve onarım işlerinde çalışanlara kişisel koruyucu donanım imalatında bütün vücudu kaplayan tulum şeklinde bir kişisel koruyucu donanım yapılması gerektiği şeklinde öneriler sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Trafo Bakım ve Onarım Kazaları, İş Kaza Analizi, Kaza Kusur Oranları
|
