BİLDİRİLER

BİLDİRİ DETAY

Serkan SATICI
BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZA POTANSİYELİNE SAHİP TESİSLERİNDE UYGULANABİLECEK ALTERNATİF KİMYASAL BAZLI RİSK DEĞERLENDİRMESİ: SUNİ DERİ İMALATINDA METOT VE UYGULAMA ÖRNEĞİ
 
Giriş: Günümüzde yaklaşık olarak bilinen 100.000 kimyasal maddeden günlük kullanım için milyonlarca farklı ürün üretildiği, kimyasal maddelerin tehlikeleri ve fazlalığı düşünüldüğünde temel bir soru akla gelmektedir. Olası kazalarda kimyasal etmenlerin risk boyutu; kimyasalların insana - çevreye ve malzemeye vereceği potansiyel zarar - etki düzeyi nasıl belirlenebilir ve ne gibi önlemler alınabilir. Genel olarak bakıldığında, prosesi gereği özellikle tehlikeli kimyasal kullanan tesislerin büyüklükleri ve makine parkurlarının karmaşıklığına bağlı olarak, proses te yanlış giden şeylerin zamanın da farkına varılması ve olası etkileşimlerin tahmin edilmesi pek mümkün değildir. Bu noktada sistemsel bir kurgu ile kimyasal risk değerlendirmesi yapılması; yani proses - işletme, bakım - onarım, idari -yönetimsel, insan faktörü, makine – ekipman, yazılımsal vb. birçok sosyo - teknik hatanın gerçekleşmeden önce, zamanında fark edilebilmesi veya gerçekleşse dahi etkilerinin sınırlandırılması için risklerin tespiti ve zorunlu aksiyonların ortaya çıkarılması esastır. Amaç: Bu çalışmada kimya sektöründe faaliyet gösteren işletmelerde yaygın olarak kullanılan risk değerlendirme türü olan HAZOP yerine, uygulama kolaylığı sağlanması açısından daha basit bir risk değerlendirme tekniği sunulması amaçlanmıştır. Sunulan metot orta ve küçük ölçekli, BEKRA düzeyi alt seviyeli kuruluşlarda tek başına yeterli iken, BEKRA sınıfı üst seviyeli olan tesislerde ise HAZOP çalışması öncesinde, yeterli datanın toplanmasına imkân veren ön hazırlık mahiyetindedir. Kapsam: Söz konusu risk değerlendirme uygulaması Petro - Kimya sektöründe faaliyet gösteren ve suni deri üretimi yapan bir fabrikada gerçekleştirilmiştir. Proseste aşamaları ve kullanılan 48 farklı kimyasal incelenmiş olup, çalışma 3 ay sürmüştür. Sınırlıklar: Proses gereği kimyasal hamur varyasyonlarının çeşitliliği, makine parkurunun karışıklığı, ve zaman açısından çalışma; üretimin ana aşamaları olan PU hamur hazırlama, ve PVC hamur hazırlama ünitelerinde gerçekleştirilmiştir. Transfer kaplama, kurutma fırınları, gofraj, empirme, tambur üniteleri ile yardımcı tesisler çalışmanın dışında tutulmuştur. Yöntem: Çalışmada sunulan risk değerlendirmesi yöntemi, İngiltere tarafından geliştirilen kimyasal maruziyet analizi “Tehlikeli Kimyasalların Sağlık Açısından Kontrolü” (COSHH) ile Norveçli Petrol Endüstri şirketlerinin kor tarafından geliştirilen “KjemiRisk” analizi yöntemleri temel alınarak hazırlanmıştır. Burada farklı bir bakış açısı getirilmesi amacıyla, yukarıda geçen yöntemlere, fiziko - kimyasal ve çevresel risk etmenleri de dahil edilerek kapsam genişletilmiştir. Kullanılan matris başta klasik 5 x 5 L matris gibi gözükse de olasılığın 5 farklı faktörün sayısallaştırılmış değerlerin geometrik ortalamasının alınması ile hesaplanışı bakımından alışılagelmiş yöntemlerden ayrılır. Matrisin şiddet kısmı ise malzeme güvenlik bilgi formlarında tanımlanmış Tehlike Cümleleri/Zarar İfadelerine karşılık gelen rakamsal derecelendirmeye göre belirlenir. Olasılık kısmı hesaplanırken; Maruziyet – Kullanım Sıklığı (1-2-3-4-5), Kullanım – Maruz Kalınan Miktar (1-2-3-4-5), Maruz Kalma/Etkilenme Potansiyeli Olan Kişi Sayısı (1-2-3-4-5), Ortama Dağılma/Yayılma Derecesi (1-3-5), Mevcut Önlemlerin Yeterliliği (1-2-3-4-5), kriterleri değerlendirilerek sayısal değerleri belirlenir. Her bir kimyasal için bu değerler çarpılır ve çarpımın geometrik ortalaması alınarak olasılık değeri hesaplanır. Şiddet kısmında hesaplanırken, Kimyasalların Küresel Sınıflandırma ve Etiketleme Uyum Sistemince (GHS = Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals) tanımlanmış 93 farklı Zarar ifadesinden, ve Avrupa Birliği RL 67/548/ECC direktifi uyarınca tanımlanmış 68 farklı Risk Cümleciği potansiyel zarar derecelerine göre sırasıyla; A bandı (sayısal değeri: 1), B bandı (sayısal değeri: 2), C bandı (sayısal değeri: 3), N bandı (sayısal değeri: 3), D bandı (sayısal değeri: 4), O bandı (sayısal değeri: 4), P bandı (sayısal değeri: 4), W bandı (sayısal değeri: 4), E bandı (sayısal değeri: 5), S bandı (sayısal değeri: 5), F&EX bandı (sayısal değeri: 5) şeklinde sınıflandırılarak derecelendirilir. Risk puanı ise olasılık ve şiddet değerlerinin çarpımı sonucu bulunur. Hesaplanan değerler;1 ≤ Risk Puanı ≤ 5 ise Düşük, 5 < Risk Puanı < 15 ise Orta, 15 < Risk Puanı ≤ 25 ise Yüksek olarak değerlendirilir. Bulgular: Uygulama kısmında 48 farklı kimyasal ve 27 farklı etken maddenin; fiziksel – kimyasal özellikleri, proses sınırları, proses yapısı, kullanım alanları, kullanıcı sayısı ve ortam koşulları gözetilerek incelenmiştir. Saha gezisi sırasında 200 sorudan oluşan bir kontrol listesi üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Söz konusu 48 kimyasal için Fiziko – Kimyasal, Maruziyet ve Çevresel analiz şeklinde üç farklı değerlendirme yapılarak risk dereceleri hesaplanmıştır. Elde edilen sonuçlarda; 45 Maruziyet, 36 Fiziko - Kimyasal , 2 Çevresel risk olmak üzere toplam 83 risk tespiti yapılmıştır. Bu risklerden 13 tanesi düşük risk kategorisinde, 11 tanesi orta risk kategorisinde, 59 tanesi yüksek risk kategorisinde derecelendirilmiştir. Tespit edilen riskleri ortadan kaldırmak ve/veya etkilerini minimize etmek amacı ile risk kontrol tedbirleri; 1- Tehlikelerin ortadan kaldırılması (kaynağında yok etme), 2- Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirmek (İkame), 3- Mühendislik önlemlerini uygulamak; (otomasyon, tecrit, uzaklaştırma, havalandırma, modernleştirme – arge, makine-ekipman ergonomisi vb.) 4- İdari/Yönetimsel önlemler (sağlık güvenlik işaretleri, çalışma süreleri, İşyeri düzeni, risk - zaman – mekan yönetimi, eğitim, iş izni sistemi, denetim faaliyetleri, disiplin yönetimi, iş güvenliği kültürü oluşturulması, liderlik – mentörlük, gemba vb. 5 - Kişisel koruyucu donanım kullanımı hiyerarşisine uyularak aksiyon planı oluşturulmuştur. Belirlenen başlıca aksiyonlar; PU - PVC hamur hazırlama ünitelerinin - kimyasal depoların - kazan ve yardımcı tesislerin yangın kompartımanı oluşturacak şekilde düzenlenmesi, bölümler arası geçişlerde yangın damperi kullanılması, fabrika geneline sprinkler sistem kurulması, exproof sistemlerin düzenli bakım – onarım faaliyetine alınması – hasarlı olanların değişimi, solvent bazlı kimyasalların alımının sınırlı tutulması - uzun süreli depolama yapılmaması, kimyasal depolama matrisi oluşturulması ve 5S uygulaması, duman algılama ve erken uyarı sisteminin manuel’den otomasyona çevrilmesi, statik elektrik baralarının değiştirilmesi – tamiri, periyodik teknik kontrollerin yaptırılması ve takibi, ortam ölçümlerinin yaptırılması ve takibi, makine soy ağacı ile ilişkilendirilmiş düzenli bakım/onarım planı oluşturulması, pozitif basınç - negatif emiş havalandırma sistemleri ile maruziyet etkisinin azaltılması, göz – boy duşu – göz solüsyonu temini, acil kaçış yolları ve kapılarının düzenlenmesi, acil durum senaryolarının oluşturulması, tatbikat - eğitim faaliyetleri, kişisel koruyucu donanım matrisi hazırlanması - ilan edilmesi ve kullandırılması, bilgilendirme levhaları - posterleri – malzeme güvenlik bilgi formu özetlerinin oluşturulması, borulama ve makine panel işaretlemeleri, tehlikeli atık yönetimi, kimyasal dökülme kiti temini, şeklinde özetlenebilir. Sonuç: Belirlenen risklere karşı yukarıda belirtilen aksiyonların bir plan dahilinde tamamlanması durumunda; 11 orta seviyede ve 59 yüksek seviyede derecelendirilmiş riskin düşük risk kategorisine indirgeneceği öngörülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Kimyasal Risk Değerlendirmesi, Maruziyet, Proses Güvenliği, Endüstriyel Kazalar, Suni Deri



 


Keywords: